Edukacja kulturalna Konteksty, podejścia, trudności, potencjały

Książka dotyczy edukacji kulturalnej pojmowanej jako edukacja w kulturze przez kulturę i do kultury. Aktualnie podkreśla się istotną rolę tego rodzaju oddziaływań edukacyjnych ze względu na to, iż służą one nie tylko indywidualnemu rozwojowi człowieka oraz przygotowywaniu go do uczestniczenia w kulturze, lecz także mogą sięgać poza wymiar jednostkowy, odpowiadając na określone potrzeby ponadindywidualne i przyczyniając się do zmiany świata społecznego oraz jego demokratyzacji. Książka opiera się na wynikach badań zrealizowanych w ramach pierwszej edycji programu Narodowego Centrum Kultury Bardzo Młoda Kultura (2016-2018) na terenie województwa lubuskiego. Jej celem jest ukazanie edukacji kulturalnej z perspektywy osób w nią zaangażowanych – edukatorów działających w ramach różnych sektorów: publicznego, prywatnego i non profit; ulokowanych w obszarze oświaty, kultury i na ich styku; pokazanie kim są edukatorzy kulturalni, jak pojmują i realizują edukację kulturalną, jakie są uwarunkowania ich działań, co je ogranicza, a co jest ich potencjałem.

Książka składa się dwóch części. W pierwszej z nich różne podejścia do edukacji kulturalnej obecne w refleksji naukowej zostały zinterpretowane w kontekście orientacji na cele jednostkowe oraz ponadjednostkowe. Znalazł się tu też przegląd prowadzonych w Polsce badań empirycznych nad edukacją kulturalną, wskazujący na ujawniane w nich istotne zjawiska i trendy, a także na obszary, które wciąż nie zostały dobrze rozpoznane. Natomiast druga część monografii stanowi prezentację wyników badań własnych. Zaczyna się ona od kwestii związanych z tym, kim są uczestniczący w badaniach praktycy, w jakich obszarach i dziedzinach działają. Autorka zwraca tu też uwagę na biograficzny kontekst aktywności uczestników badań, który wiąże się z odmiennymi ścieżkami stawania się edukatorem i osobistym zaangażowaniem praktyków w określoną dziedzinę lub zjawisko kultury. Następnie przedstawia instytucjonalny kontekst działania edukatorów: pozycję edukacji kulturalnej wśród ich zadań zawodowych oraz często niejednorodne i niejednoznaczne instytucjonalne usytuowanie edukatorów. W kolejnych podrozdziałach opisana jest pozycja edukacji kulturalnej w instytucjach reprezentowanych przez edukatorów (znacząca, zmarginalizowana lub ambiwalentna), która ma decydujące znaczenie nie tylko dla jakości i zakresu działań edukacyjnych podejmowanych przez praktyków, ale także dla ich komfortu pracy, zaangażowania w zadania, osobistej satysfakcji i poczucia uznania. Poruszony tu został też problem zakresu autonomii edukatorów w kształtowaniu zajęć, jaką przyznaje im instytucja. Następny rozdział książki poświęcony został podejściom do edukacji kulturalnej wypracowanym przez praktyków, są to: wprowadzanie do sztuki z akcentem na rozwój kreatywności i ekspresję; rozwijanie człowieka przez aktywność twórczą; wprowadzanie dziecka w kulturę symboliczną; edukacja do różnorodności kulturowej; przygotowanie do aktywności artystycznej; przygotowanie do aktywności artystycznej z komponentem wychowawczym; propagowanie wybranej dziedziny sztuki; zakorzeniona w lokalnym dziedzictwie edukacja do kultury i przez kulturę. Istotnym kontekstem interpretacji sposobów myślenia o edukacji kulturalnej i działań w tym obszarze jest orientacja na cele indywidualne i/ lub ponadindywidualne, prospołeczne. Znajduje to również wyraz w przedstawionych w dalszej części książki formach powiązania edukacji kulturalnej z kontekstem społecznym. Z podejściami do edukacji kulturalnej wiążą się także style działania edukacyjnego (mentorski, nauczycielski, animacyjny, nauczycielsko-animacyjny) oraz szczegółowe sposoby pracy z uczestnikiem, które autorka przyporządkowała dwóm odmiennym modelom pracy edukacyjnej – nauczaniu lub tworzeniu sytuacji uczenia się. Ważną kwestią, poruszoną na zakończenie prezentacji wyników badań, są trudności, jakie edukatorzy napotykają w swoje pracy. W książce opisano pięć ich kategorii, mianowicie takie, które dotyczą zaangażowania uczestników; uwarunkowań instytucjonalnych; reakcji otoczenia społecznego; postaw rodziców oraz rozwiązań systemowych. Pokazane zostały również stosowane przez praktyków sposoby radzenia sobie z nimi.

W Podsumowaniu znajdują się konkluzje oraz zalecenia odnoszące się do słabości i potrzeb edukacji kulturalnej, które ujawniły badania. Istotnym założeniem książki było wyeksponowanie, docenienie oraz upowszechnienia interesujących, ważnych i wartościowych rozwiązań w obrębie edukacji kulturalnej. Służyć temu mają liczne zawarte w monografii opisy przypadków, ale także wyakcentowane na zakończenie potencjały działalności edukacyjnej, realizowanej przez uczestników badań, są to przede wszystkim. otwartość, powiązanie z kontekstem lokalnym, „odczarowywanie” instytucji kultury, upodmiotowienie uczestników, traktowanie edukacji kulturalnej jako przestrzeni dialogu i kontaktów międzyludzkich, międzypokoleniowość działań, elastyczność, zaangażowanie w sprawy ponadindywidualne.

Spis treści:

Wprowadzenie        

Część 1. Edukacja kulturalna w refleksji i badaniach empirycznych

Rozdział 1. Pomiędzy orientacją na cele indywidualne a orientacją na cele ponadjednostkowe – różnorodność ujęć edukacji kulturalnej    

Rozdział 2. Zjawiska i tendencje w edukacji kulturalnej – obraz empiryczny       

Część 2. Edukacja kulturalna z perspektywy praktyków Rozdział 1. Edukatorzy kulturalni i dziedziny oraz obszary ich aktywności

Rozdział 2. Instytucjonalny kontekst działalności edukatorów

Rozdział 3. Sposoby rozumienia edukacji kulturalnej przez praktyków

Rozdział 4. Powiązanie edukacji kulturalnej z kontekstem społecznym  

Rozdział 5. Style pracy z uczestnikiem i aranżacja metodyczna zajęć  

Rozdział 6. Trudności w pracy edukatorów 


Na zakończenie – o potrzebach i potencjałach edukacji kulturalnej  

Bibliografia    

Spis schematów i tabel