Edukacja społeczno-przyrodnicza dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym Podręcznik dla studentów

Edukacja społeczno-przyrodnicza jako jeden z obszarów zintegrowanej edukacji dzieci przedszkolnych i w młodszym wieku szkolnym obejmuje wiele różnorodnych treści: biologicznych, społecznych, geograficznych, historycznych, fizycznych, związanych z higieną i bezpieczeństwem i wiele innych. Nauczyciel dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, chcąc w sposób rzetelny wprowadzić podstawy wiedzy z wymienionych dziedzin i przygotować fundament dla kształcenia systematycznego, winien odpowiednio przygotować się do swej pracy. 

Ze względu na rozległość treści edukacji społeczno-przyrodniczej, obejmującej tak wiele różnorodnych zagadnień z – czasem bardzo odległych – dyscyplin  wiedzy, przygotowanie nauczyciela dzieci w wieku 3-10 lat wymaga uwzględnienia w programie studiów równie wszechstronnego materiału merytorycznego i metodycznego.  

Niniejszy podręcznik, opracowany z myślą o studentach kierunków pedagogicznych, przygotowujących się do pracy z dziećmi przedszkolnymi i wczesnoszkolnymi, podręcznik zawiera zagadnienia teoretyczne, obejmujące podstawy nauczania o otaczającym dziecko środowisku (przyrodniczym, geograficznym, społecznym i in.) oraz propozycje metodyczne związane z przedszkolną i wczesnoszkolną edukacją środowiskową. Zakres materiału kształcenia studentów obejmuje w sposób uporządkowany zagadnienia teoretyczne poznane w trakcie realizacji różnorodnych przedmiotów kształcenia w szkole średniej, z punktu widzenia ich przydatności w pracy wychowawczej i dydaktycznej z dziećmi w wieku 3-10 lat, prezentację tych informacji w takich powiązaniach, by jako nauczyciel mógł je wykorzystać w kształtowaniu u dzieci zintegrowanego obrazu świata; ponadto w podręczniku zawarto metodyczne podstawy edukacji środowiskowej dzieci.  

Ze względu na założony cel podręcznika – konieczność połączenia zarówno podstaw nauczania o środowisku, jak i metodyki przedszkolnej i wczesnoszkolnej edukacji środowiskowej treści pomieszczone w podręczniku dotyczą obu zakresów przygotowania studentów do zawodu nauczycielskiego: merytorycznego i metodycznego. Po wyjaśnieniu i scharakteryzowaniu komponentów środowiska człowieka, tekst podręcznik przybliża zagadnienia związane z poznawaniem przyrody przez dzieci: podstawowe cele, zasady, metody i formy poznawania przyrody, omawia treści edukacji środowiskowej realizowane w przedszkolu i klasach początkowych, planowanie zajęć zintegrowanych uwzględniających edukację środowiskową oraz wykorzystywanie mediów dydaktycznych. Dalsza część podręcznika przybliża kolejne zakresy treści edukacji środowiskowej takie, jak: higiena i bezpieczeństwo dziecka, zagadnienia geograficzne, ekologiczne i sozologiczne, historyczne, zawodoznawcze, fizyczne i inne, omawiając zarówno zagadnienia programowe realizowane w pracy z dziećmi przedszkolnymi i w młodszym wieku szkolnym, jak i ich znaczenie w edukacji dziecka. 

Praktyczne przygotowanie studentów do pracy z dziećmi przedszkolnymi i w młodszym wieku szkolnym będzie się opierało na zawartych w niniejszym podręczniku zagadnieniach teoretycznych w trakcie ćwiczeń, podczas których studenci będą opracowywać metodyczne przykłady, praktyczne rozwiązania i zadania dotyczące poszczególnych tematów (niektóre pomysły ćwiczeń metodycznych zamieszczone zostały w postaci Zadań do wykonania w poszczególnych rozdziałach podręcznika).

Podręcznik kieruję do nauczycieli dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym oraz studentów kierunków pedagogicznych, szczególnie pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej. 

Autorka

Spis treści:

Wstęp

Rozdział 1

Środowisko i człowiek

1.1. Środowisko – wyjaśnienie pojęć

1.2. Składniki środowiska i ich charakterystyka

1.3. Środowisko a zdrowie

Zadania

Rozdział 2

Poznawanie przyrody – edukacja o środowisku, w środowisku i dla środowiska

2.1. Poznawanie przyrody przez dzieci

2.2. Fazy poznawania przyrody

2.3. Zasady nauczania o środowisku

Zadania

Rozdział 3

Cele, zadania i treści edukacji środowiskowej

Planowanie zajęć zintegrowanych

3.1. Cele edukacji społeczno-przyrodniczej w przedszkolu i klasach początkowych

3.2. Zadania edukacji środowiskowej

3.3. Porównanie tradycyjnej i holistycznej edukacji środowiskowej

3.4. Przygotowanie nauczyciela do zajęć

3.5. Planowanie zajęć edukacji środowiskowej

3.6. Sytuacje edukacyjne i ich elementy składowe

3.7. Treści edukacji przyrodniczej jako czynnik integrujący w edukacji początkowej

Zadania

Rozdział 4

Metody edukacji środowiskowej i ich charakterystyka Formy aktywności dzieci w kontaktach ze środowiskiem

Pomoce dydaktyczne w edukacji społeczno-przyrodniczej

4.1. Metody edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej

4.2. Wybrane klasyfikacje metod

4.3. Strategia wielostronnego kształcenia

4.4. Cechy charakterystyczne wybranych metod edukacji społeczno-przyrodniczej

4.5. Formy zajęć edukacji środowiskowej wykorzystywane w przedszkolu i klasach I–III

4.6. Wycieczka i spacer w edukacji przyrodniczej i społecznej

4.7. Prace domowe o tematyce społeczno-przyrodniczej

4.8. Rola pomocy dydaktycznych w edukacji społeczno-przyrodniczej

Zadania

Rozdział 5

Poznawanie otoczenia społecznego

5.1. Dziecko wśród ludzi

5.2. Przygotowanie dziecka do życia w społeczeństwie

5.3. Praca ludzi w rożnych zawodach – produkcja i wytwarzanie

5.4. Poznawanie przeszłości – treści historyczne w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej

5.5. Przedmioty w otoczeniu dziecka i ich poznawanie

5.6. Tradycje, zwyczaje i obrzędy jako przykład wrastania w kulturę

Zadania

Rozdział 6

Higiena osobista i otoczenia dziecka. Odżywianie

6.1. Zdrowie, higiena – podstawowe pojęcia

6.2. Czynniki warunkujące zdrowie

6.3. Wychowanie zdrowotne i edukacja zdrowotna

6.4. Zasady edukacji zdrowotnej

6.5. Edukacja zdrowotna dzieci

6.6. Treści edukacji zdrowotnej dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym

Zadania

Rozdział 7

Bezpieczeństwo dziecka w ruchu drogowym, w przedszkolu, szkole, w czasie zabaw

7.1. Przygotowanie dziecka do przestrzegania norm i zasad bezpieczeństwa

7.2. Problematyka bezpiecznego uczestnictwa w ruchu drogowym

7.3. Cele i zadania edukacji komunikacyjno-drogowej dzieci w wieku 3–10 lat

7.4. Bezpieczeństwo dzieci w domu, przedszkolu, szkole i w czasie zabaw

Zadania

Rozdział 8

Poznawanie roślin i zwierząt przez dzieci

8.1. Poznawanie roślin i zwierząt w ujęciu programu

8.2. Znaczenie poznawania świata roślin i zwierząt przez dzieci

8.3. Znaczenie hodowli roślin i zwierząt w edukacji

Zadania

Rozdział 9

Ochrona przyrody i krajobrazu

9.1. Zasoby przyrody a człowiek

9.2. Ochrona środowiska – ustalenia terminologiczne

9.3. Tradycje ochrony przyrody na świecie i w Polsce

9.4. Formy ochrony przyrody w Polsce

9.5. Tematy związane z ochroną przyrody i krajobrazu realizowane w przedszkolu i klasach początkowych

Zadania

Rozdział 10

Edukacja ekologiczna dzieci młodszych a zagrożenia środowiska naturalnego

10.1. Pojęcie ekologii i jej cechy charakterystyczne jako nauki

10.2. Zagrożenia środowiska a człowiek

10.3. Cele i zadania edukacji ekologicznej

10.4. Treści, metody i formy edukacji ekologicznej w przedszkolu i klasach początkowych

10.5. Kształtowanie postaw proekologicznych

Zadania

Rozdział 11

Pogoda i klimat. Obserwacja pogody

11.1. Pogoda, klimat, mikroklimat – meteorologia i klimatologia

11.2. Elementy pogody i sposoby ich pomiaru

11.3. Obserwowanie pogody z dziećmi w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym

11.4. Fenologiczne, klimatyczne i astronomiczne pory roku

11.5. Specyfika klimatu Polski

Zadania

Rozdział 12

Doświadczenia, eksperymenty i obserwacje zjawisk fizycznych, chemicznych i przyrodniczych

12.1. Konieczność stosowania doświadczeń i eksperymentów przyrodniczych w pracy z dziećmi w wieku 3–10 lat

12.2. Kształtowanie umiejętności obserwacji

12.3. Badanie otaczającego świata – rola doświadczeń i eksperymentów przyrodniczych w poznawaniu praw rządzących przyrodą

12.4. Podstawowe wskazówki metodyczne dotyczące organizacji działań eksperymentalnych dzieci młodszych Zadania

Rozdział 13

Turystyka i krajoznawstwo w edukacji dzieci młodszych

13.1. Znaczenie turystyki i krajoznawstwa

13.2. Wyznaczanie kierunków w terenie i na mapie

13.3. Mapa i plan – znaki umowne na planie i mapie

13.4. Rodzaje map i ich wykorzystanie w edukacji

13.5. Krajobrazy i ich charakterystyka

13.6. Treści gospodarcze i administracyjne w programach edukacji wczesnoszkolnej

Zadania

Spis schematów i tabel

Aneks

Załącznik 1. Pytania dzieci

Załącznik 2. Wynalazki

Załącznik 3. Rośliny

Załącznik 4. Zwierzęta

Załącznik 5. Zjawiska pogodowe

Załącznik 6. Przykładowy konspekt (scenariusz) zajęć zintegrowanych dla klasy I

Załącznik 7. Wykaz literatury na temat doświadczeń i eksperymentów dla dzieci młodszych

Załącznik 8. Wykaz literatury na temat wynalazków

Załącznik 9. Wykaz literatury zawierającej odpowiedzi na dziecięce pytania

Załącznik 10. Wykaz literatury na temat bezpieczeństwa dzieci

Bibliografia