Stalinizm na każdą okazję. Polityczna historia rumuńskiego komunizmu

Komunizm był zasadniczym doświadczeniem XX w.; doświadczeniem tyleż koszmarnym, co istotnym. Komunizm naznaczył nas wszystkich i wszystkich okaleczył. Wciąż nie dysponujemy całościową historią komunistycznej partii polskiej. Nie napisano też - mimo wielu cennych publikacji - rzetelnej historii rządów komunistycznych w naszym kraju. Vladimir Tismǎneanu, znakomity historyk i analityk rumuńsko-amerykański, napisał historię komunizmu w Rumunii, którą czyta się jednym tchem. Przecież ta historia to rumuński wariant naszych wspólnych losów, rzec by można - to Polska w krzywym zwierciadle Drakuli. Są  to więc losy odmienne. W Rumunii zwyciężyła orientacja narodowego, antysowieckiego stalinizmu.

Czytając tę książkę, zastanawiałem się, czy Ceausescu to był rumuński wariant Mieczysława Moczara. Ceausescu wygrał walkę o władzę i skończył przed plutonem egzekucyjnym; Moczar przegrał walkę o władzę i umarł we własnym łóżku. Historia komunizmu - świata prowokacji, czystek, procesów stalinowskich - była ironiczna i paradoksalna. Tismǎneanu opisał ją w sposób fascynujący. Ta książka, pełna kompetencji i dystansu, zasługuje na pilną lekturę.

Pisze Vladimir Tismǎneanu: "Moim celem było zrozumienie, dlaczego niektórzy ludzie w latach 20. (i  późniejszych) podjęli walkę o sprawę komunizmu, w co wierzyli i w jaki sposób wyrażali swoje pasje oraz nadzieje. Jedno jest pewne: wstąpienie do partii komunistycznej w okresie międzywojennym stanowiło przejaw egzystencjalnej desperacji, zaś ówcześni działacze mogli liczyć jedynie na poniżenia i represje ze strony władz".

W konkluzji autor pisze: "Moja książka stanowi kronikę tragedii: od płonnych nadziei na lepsze jutro po nieuchronny i krwawy finał". To wyznanie osobiste wskazuje na rodzaj pasji poznawczej autora. Nieporównana lektura...

Adam Michnik

SPIS TREŚCI

Podziękowania

Skorowidz skrótów i akronimów

Wstęp. Historia rumuńskiego komunizmu – dlaczego?

Metodologia

W poszukiwaniu zaginionych archiwów

Studium rumuńskiego komunizmu – dlaczego?

Streszczenie

1. Zrozumieć narodowy stalinizm.

Spuścizna rządów Ceauşescu

Mesjanistyczne rojenia pariasów komunizmu

Antysowieccy staliniści

Niedołężna tyrania

Narodowy komunizm a narodowy stalinizm

Czy można spisać historię komunizmu?

2. Mesjanistyczna sekta.

Podziemna rumuńska Partia komunistyczna, 1921–1944

Rewolucja bolszewicka i socjalizm rumuński

Zejście do podziemia

Upadek pierwszego pokolenia

Tajemniczy IV zjazd oraz doktryna narodowego nihilizmu

V zjazd: refleksja

Stalinowscy antyfaszyści: RPK w latach 1931–1944

3. Droga do władzy absolutnej.

Od pseudomonarchii do demokracji ludowej, 1944–1948

Internacjonalizm, walki frakcyjne i narodowy komunizm w Rumunii, 1944–1948

Trzy ośrodki

Odszczepieniec Pătrăşcanu

4. Rozpasany stalinizm, 1948–1956

Leninowski intelektualista i partia: gehenna Lucreţiu Pătrăşcanu

Wzlot i upadek bałkańskiej Pasionarii

5. Pokłosie XX zjazdu kPzr,1957–1960

Rumuńscy komuniści a XX zjazd KPZR

Echa destalinizacji wśród intelektualistów

Skutki rewolucji węgierskiej

Plenum czerwcowo-lipcowe z 1957 r.

Plenum z czerwca 1958 r.

6. Walka z Chruszczowem

Gheorghiu-Dej i narodziny narodowego komunizmu,1960–1965

7. Dynastyczny komunizm Ceauşescu, 1965–1989

Kryzys legitymizacji

Agonia partii

Tłumienie sprzeciwu, fetowanie przywódcy

Dlaczego Ceauşescu nie upadł wcześniej

Narodowy komunizm w wydaniu rumuńskim?

Całość i części

Kryzys strukturalny i rozkład ideologiczny

Rewolucja roku 1989

Epilog. Życie pozagrobowe RPK. gdzie podziali się wszyscy członkowie? 1989–2000

Rumuńskie społeczeństwo obywatelskie i jego „deklaracja niepodległości”

Powrót pluralizmu i systemu wielopartyjnego

Nieokiełznana przeszłość: w obliczu leninowskiej spuścizny

Kłopotliwy pluralizm

Rumuński peronizm?

Dodatek. Przywództwo rumuńskiej Partii komunistycznej: noty biograficzne

Przypisy

Wybrana bibliografia

Indeks