„Na Zachód” i „z dala od Moskwy”? to próba historycznoliterackiej rekonstrukcji fragmentu działalności publicystycznej jednego z najgłośniejszych pisarzy ukraińskich lat dwudziestych XX wieku Mykoły Chwylowego (1893–1933).
Przedmiotem analiz są trzy najważniejsze cykle pamfletów pisarza: Quo vadis, Myśli pod prąd oraz Apologeci grafomaństwa, stanowiące nerw debaty dotyczącej nowoczesnej literatury i kultury ukraińskiej, toczącej się w latach 1925–1928, która odbiła się głośnym echem w Ukrainie radzieckiej oraz ZSRR. Józef Stalin, śledząc jej przebieg, grzmiał: „Podczas gdy zachodnioeuropejscy proletariusze i ich partie komunistyczne pełne są sympatii dla «Moskwy» i z zachwytem patrzą na sztandar powiewający w Moskwie, ukraiński komunista Chwylowy nie ma dla «Moskwy» żadnych innych słów prócz wezwania do działaczy ukraińskich, aby «czym prędzej» uciekali od «Moskwy»”.
Gruntowna analiza publicystyki Chwylowego łączy się w książce z szerokimi ujęciami kontekstualnymi wybranych problemów jego pisarstwa (człowiek Faustowski, psychologiczna Europa, upodrzędnienie postkolonialne).
Niewątpliwie książka ta należy do znaczących w ukrainistyce tak polskiej, jak i zagranicznej, zapełniając istotną lukę badawczą. Na zdecydowaną pochwałę zasługują fragmenty pracy dotyczące rekonstrukcji projektu dekolonizacji kultury ukraińskiej bezpośrednio korespondujące z projektem westernizacyjnym, kapitalnie wyłowione przez autora w wielorakich konfiguracjach różnych sensów z pism publicystycznych M. Chwylowego.
Prof. UWr dr hab. Agnieszka Matusiak
Książka zasługuje na wysoką ocenę i uznanie. Autor precyzyjnie odtwarza zarówno okoliczności towarzyszące dyskusjom, rekonstruuje w tekście właściwym porządek zdarzeń, jak i wyjaśnia oraz analizuje poglądy M. Chwylowego. Należy pochwalić doskonałą kompozycję i konstrukcję, niezwykłą, rzadko wśród młodych badaczy spotykaną, dyscyplinę myślenia i pisania.
Dr hab. Agnieszka Korniejenko
Spis treści:
I. (Nie)Obecność Chwylowego. Zamiast wprowadzenia
II. Początki debaty literackiej lat dwudziestych
1. Od Pługa do Hartu. Masowe organizacje literackie
1.1. Związek Pisarzy Chłopskich Pług
1.2. Związek Pisarzy Proletariackich Hart
2. Razem czy osobno? Ogólnozwiązkowa Konferencja Pisarzy Proletariackich
3. W poszukiwaniu arcydzieła. Konkurs literacki miesięcznika „Czerwony Szlak”
III. Quo vadis? Pierwszy list do młodych literatów
1. O „szatanie w beczce”
2. Arytmetyka sztuki według Oswalda Spenglera
2.1. Sztuka jako „takt fizjonomiczny”
3. Między Zerowem a Harkunem-Zadunajskim
3.1. Harkun-Zadunajski – dyskurs kolonialnej zależności
3.2. Hotel Małorosja – stereotypowe wyobrażenie kolonii
3.3. Małoros, czyli Ukrainiec – kolonialny self-image
3.4. Kolonialna hybrydyzacja języka i kultury
3.5. Literatura ukraińska i małorosyjski image
4. Oblicza Proswity
5. Trzy razy „Zerow”
5.1. Autorytet, krytyk, twórca
5.2. W poszukiwaniu „wyższej matematyki sztuki”
5.3. Literatura ukraińska – prowincjonalizm, epigoństwo, nadprodukcja
5.4. Poeta doctus
6. Typologia poety według Wiktora Petrowa. Od poeta idioticus do poeta doctus albo coitus Wałeriana Poliszczuka
7. Rzecz o krytykach i krytyce
7.1. Bucharin kontra Rodow: oblicza Niezwykłych przygód Julia Jurenity i jego uczniów
7.2. Chorzy na... grafomanię
7.3. „Siwi dziadkowie”, „olimpijczycy” i cenzura
8. Pisarz czy pierogi z konopi?
IV. Quo vadis? Drugi list do młodych literatów
1. Ukraiński Wolter albo aquila non captat muscas
2. Prolegomena sztuki. Od Czernyszewskiego do Plechanowa
3. Dychotomie nowej sztuki: poznawać czy budować?
4. Azjatycki renesans
5. Romantyka witaizmu. W stronę Lebensphilosophie
6. Wokół rosyjskich sporów o nową sztukę
7. Tako rzecze Zaratustra z grajdołu
8. Oblicza Europy
V. Quo vadis? Trzeci list do młodych literatów
1. O wodzie demagogii
2. Cztery grzechy „woronszczyzny” i jej prawdziwy adresat
3. Masowa organizacja, masowa literatura, masowy czytelnik
4. Od Zerowa do Zerowów
4.1. Droga na Rzym albo dlaczego klasycy
VI. Drogi rozwoju współczesnej literatury
1. A Europa?
2. Między Scyllą Proswity a Charybdą Europy
3. Europa czy Proswita? „Chore” czy „zdrowe”?
4. Europa pia desiderata
5. Nihilizm ideologii
6. „Szatan w beczce”, czyli hurakomunizm
7. „Europa”, czyli Komsomoł
8. Marksizm pars pro toto
9. Co czytają pisarze Pługa?
10. Anatomia literatury: masowa, żywiołowa, bez kultury
11. Literatura (U)SRR
VII. Myśli pod prąd. Dwie siły
1. Dwie siły
1.1. Proteuszowe oblicze kijowskich symbolistów
1.2. Metamorfozy literackie Dmytra Zahuła
2. „Stołypinowskie otruby”: wieś przeciw miastu
3. Literatura „biskwitów” czy „czarnego chleba”?
4. Choćby mały Lope de Vega
VIII. Myśli pod prąd. Psychologiczna Europa i kulturowy epigonizm
1. Europa raz jeszcze
2. Carthago delenda est
3. Psychologiczna Europa
4. Koncepcja człowieka faustowskiego Oswalda Spenglera
5. Postkolonialne oblicze kultury ukraińskiej
6. Wokół dziedzictwa ukraińskiego modernizmu
IX. Myśli pod prąd. Wolna Akademia Literatury Proletariackiej
1. Koda
2. Kim jest formalista?
3. Wolna Akademia Literatury Proletariackiej
X. Apologeci grafomaństwa. Moskiewskie grajdoły
1. Reorganizacja sceny literackiej
2. Od „kultury” do „polityki”
3. Poznawać, aby budować?
4. Moskiewskie grajdoły
XI. Tezy przeciwko Rozstrzelanemu odrodzeniu. Zamiast zakończenia
1. Naiwny ojczyźniany romantyzm. Geneza
2. Kanon i antykanon. Problem sztuki masowej
3. Martyrologia. Figura „rozstrzelania”
4. Mit wroga zewnętrznego. Wiktymizacja
5. Proteuszowe oblicze „odrodzenia”
6. Jedyna taka antologia?
7. Trzy grzechy Literatury witaizmu 1917–1933
7.1. Polityka i poezja
7.2. Klarnetyzm czy spirytualizm
7.3. Literatura witaizmu?
8. Traumatyczny dyskurs Rozstrzelanego odrodzenia
9. Trauma i „fantastyczna rama symbolicznej błogości”
Dodatki i spis ilustracji
Bibliografia
Indeks nazwisk
