(Nie)pojednane opozycje. Szachowe tropy w tekstach kultury nowoczesnej
- Rok wydania: 2022 Oprawa: miękka Ilość stron: 232 Format: 17,5 x 23,5 cm
Pawłowi Łyżwińskiemu udała się rzecz rzadka – z jednego systemu-figury wyprowadził cały złożony i subtelny (często niewidoczny, bo zasłonięty przez ideologię) mechanizm dialektyki oświecenia. Szachy to zatem nie metafora, lecz struktura epistemologiczna (co widać zwłaszcza w analizach Duchampa i Becketta), ontologiczna i etyczna (Herbert i Irzykowski), a także estetyczna czy – w swych najskrajniejszych formach – totalna, jak wtedy, gdy autor analizuje szachy jako uniwersum szaleństwa. Pomysł uważam za znakomity, dobór obiektów teoretycznych niezwykle trafny, a przenikliwość analityczna, precyzja argumentacji i odwaga w opisaniu modernizmu poprzez antynomie kryjące się w samej zasadzie „egzystencji szachowej” powodują, że tekst czyta się jak teoriopoznawczą odyseję po nowoczesności.
dr hab. Jakub Momro, prof. UJ
Paweł Łyżwiński – absolwent filologii polskiej, doktorant literaturoznawstwa w Szkole Doktorskiej Nauk Humanistycznych UJ. Zajmuje się literaturą nowoczesną oraz jej związkami z filozofią. (Nie)pojednane opozycje to rozszerzona wersja pracy magisterskiej, za którą otrzymał I Nagrodę w Ogólnopolskim Konkursie Prac Magisterskich im. Czesława Zgorzelskiego.
Spis treści:
I. OTWARCIE
1. Szachy i nowoczesność. Królewska gra jako trop i metoda
2. Układ książki
II. KRÓTKA HISTORIA SZACHOWYCH TROPÓW. OD ARABSKIEGO ŚREDNIOWIECZA DO ERY NOWOCZESNEJ
1. Genealogia
2. Europejskie średniowiecze
3. W stronę ery nowoczesnej
4. Szachowe tropy i nowoczesność
III. „JESTEM WIĘCEJ MYŚLICIELEM SZACHOWYM NIŻ GRACZEM”. KAROL IRZYKOWSKI, LITERATURA I SZACHY
1. Wprowadzenie
2. Zwycięstwo woli, zwycięstwo rozumu
3. Futuryzm a szachy, czyli szachowa teoria (nie)zrozumiałości
4. „Namiastka tego, co mi się nie udało osiągnąć w literaturze i w życiu” – podsumowanie
IV. SZACHY I NOWOCZESNE THEATRUM MUNDI. O BIAŁYCH BRACIACH MICHAŁA CHOROMAŃSKIEGO
1. Uwertura
2. Nietrafiony rytm i chaosmos
3. O refrenie
4. Szachowy refren
5. Nowoczesne theatrum mundi
V. (NIE)TOŻSAMOŚĆ I (A)SYMETRIA. ROLA PARTII SZACHÓW W MURPHYM SAMUELA BECKETTA
1. Otwarcie, czyli podwójna gra
2. Kartezjańskie rozdarcie i narcystyczne ja
3. Murphy vs. Endon, czyli chaos vs. symetria. Analiza partii
4. „Widzieć siebie niewidzącego siebie”
5. Uwagi końcowe
VI. PRZYCZYNEK DO SZACHOWEJ HISTORII SZALEŃSTWA (W DOBIE MODERNIZMU)
1. Prolog
2. Przypadek Steinitza
3. Przypadek Morphy’ego
4. Przypadek Łużyna
5. Dwa przypadki Zweiga
6. Szaleństwo konkluzji
VII. (NIE)POJEDNANE OPOZYCJE. SZACHY W DZIELE MARCELA DUCHAMPA
1. Szachy i sztuka – przeciwstawne pola?
2. Szachy jako sztuka? Mechaniczna rzeźba i piękne problemy
3. Szachy i sztuka w służbie rozumu
4. Surowa sztuka i precyzja maszyn
VIII. „KRÓLEWSKA GRA POD WŁADZĄ AUTOMATÓW”. WOKÓŁ SZACHÓW ZBIGNIEWA HERBERTA
1. Wprowadzenie
2. Człowiek vs. komputer, czyli kultura vs. technika
3. Kultura jako jeniec techniki – Herbert i Heidegger
4. Umysł i potwory, czyli myśl vs. rachuba
5. Do wyobraźni, czyli dokąd?
IX. KOŃCÓWKA
BIBLIOGRAFIA
INDEKS NAZWISK