Bitwy o przeszłość. Nauka, polityka, media, edukacja
- Rok wydania: 2024 Oprawa: miękka Ilość stron: 492 Format: 17,5 x 23,5 cm
Pytania o to, skąd jesteśmy i dokąd zmierzamy, zadaje sobie człowiek od zarania. Niezmiennie przerastają one jego możliwości poznawcze, więc sprzeczne odpowiedzi napawają jednych radością, u innych budzą strach. Od dumy i lęku daleka jeszcze droga do megalomanii czy obsesji i depresji, ale jednostki i narody z niezwykłą łatwością, wręcz lekkomyślnością, na nią wkraczają, najczęściej w urojonym przekonaniu o potrzebie obrony. Zmierzają ku przepaści, niepomne, że na jej krawędzi będą igraszką Historii. A ona, choć sama figlarka, nie lubi, gdy z niej żartują, i odpowiada niszczycielską potęgą swoich wichrów, sprowokowanych przecież przez nas. Kultura zachodnia poza historią nie istnieje. Kryzys myślenia historycznego jest zarazem kryzysem naszej cywilizacji. Nie zapomnieliśmy o przeszłości. Jesteśmy nią owładnięci. Odchodzimy jednak od historii krytycznej, zastępując ją pamięcią, by nie rzec – pamiętliwością. Teksty dotyczące bojów o przeszłość na pograniczu pamięci i historii, stereotypów jednostkowych, mitów i obsesji narodowych stanowią trzon tej książki.
O autorze
Jan M. Piskorski – profesor studiów porównawczych na Uniwersytecie Szczecińskim, historyk, eseista, bywa też tłumaczem i pisuje opowiadania. Laureat nagrody Berlińsko-Brandenburskiej Akademii Nauk za całokształt twórczości. Za książkę Wygnańcy. Przesiedlenia i uchodźcy w dwudziestowiecznej Europie (PIW 2010) otrzymał nagrodę ministra nauki i szkolnictwa wyższego oraz nominację do nagrody „Polityki” za najlepszą książkę historyczną roku i nagrody literackiej „Srebrny Kałamarz”. Jest laureatem Zachodniopomorskiego Nobla – nagrody przyznawanej wybitnym ludziom nauki. W ostatnich latach wydał w Bellonie trzy tomy prac wybranych: Polska – Niemcy. Blaski i cienie tysiącletniego sąsiedztwa (2017), Pomeranika (2020), Gorzka sól historii. Migracje i transformacje (2021) i wespół z fotografikiem Timmem Stützem publikację Spacer między słowem a obrazem w szczecińskiej Książnicy Pomorskiej (2023).
Spis treści:
Trzy głosy o języku, historii i polityce (tytułem wstępu)
Polskie obozy, algierskie gestapo, ukraińska pani. O wolności słowa po polsku
„W Litwie” czy „na Litwie”, „w Ukrainie” czy „na Ukrainie”?
O wspólnocie historycznych losów i nacjonalizmie językowym
Zalew Świeży, Zalew Szczeciński, Zalew Wiślany. O ciemnych stronach standaryzacji językowej
I. Czas trwa, pamięć mija, historia się zmienia, ludzie – jednostki i pokolenia – odchodzą
Podręcznik porozumienia. Czy Polacy i ich sąsiedzi mogą napisać wspólny podręcznik historii?
Europejska historia Europy (Historia Europy, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1994)
Na rubieży
Co ma Hitler do Malborka?
8 maja 1945: z tarczą czy na tarczy? Rozmawiała Jolanta Lenartowicz
8 maja 1945 w europejskim kontekście. Rozmawiała Jolanta Lenartowicz
Czy pożegnanie z historią?
Urabianie przeszłości, czyli o inżynierii historycznej
Wiele twarzy historii. Wokół pamięci, historiografii, polityki historycznej i inżynierii historycznej
Od kultu herosów do adoracji ofiar. Przemiany w kulturze pamięci
Pamięć jako pojednanie. O przeszłości jako źródle lęków i nadziei
O pomniku Sediny bez kompleksów
Muzea w świecie bez historii
II. „Zamknęliśmy drzwi na klucz...” Pamięć wojny, przesiedleń, uchodźców
Polsko-żydowska neurastenia
Nie płaczmy po twierdzy kostrzyńskiej!
„Zamknęliśmy drzwi na klucz...” Zagadnienie przymusowych przesiedleń oraz problem pogodzenia się z pamięcią w kontekście zadań historii najnowszej
Kłopotliwy pomnik w mieście z trudną historią
Strącona gwiazda wdzięczności
„Żyjemy w obcym kraju”. Polski antysemityzm i angielska ignorancja
Szczecina kłopoty z historią i tożsamością
O pamiętaniu i zapominaniu po szczecińsku
Wszyscy jesteśmy uchodźcami (albo możemy nimi być). Rozmawiał Wojciech Jachim
„Morderca z ekranu” na tablicy. Spór o upamiętnienie Heinricha Georgego (wypowiedź dla Ewy Podgajnej)
Czy można obrazić naród i państwo? Gross a słabości polskiej demokracji
Wojna i pokój w pamięci ludzi i narodów
Mniej słów, ale mądrych. Premierowi Morawieckiemu do sztambucha w cieniu Zagłady
III. Polacy i Niemcy w Europie. Spory z historią w tle
O „niemieckim szaleństwie” w roku niemieckiego zjednoczenia
Odzyskane ziemie utracone
Spokojne granice? O trwałości granicy polsko-niemieckiej na tle granic europejskich. Rozmawiała Jolanta Lenartowicz
„Dialog głuchych” po roku. O polsko-niemieckim dyskursie historyków i obrazie Polski w świecie
„Dobra wola” i polskie niepokoje
Stosunki polsko-niemieckie (w odpowiedzi Maciejowi Rybińskiemu)
Czarne chmury nad Dokumentacją wypędzenia Niemców z Europy Środkowo-Wschodniej
Sąsiedztwo polsko-niemieckie. Dwie perspektywy
Centrum przeciwko Wypędzeniom: jak rozstrzygnąć spór?
Wspólne muzeum na granicy. Rozmawiał Bogdan Twardochleb
Syzyf w koleinach stereotypów
Gdzie Niemiec, tam Niemcy. Uwagi do debaty na temat polskiej mobilizacji
Zagubione europejskie memento, czyli polsko-niemiecka odpowiedzialność
za przyszłość
Blaski i cienie sąsiedztwa polsko-niemieckiego
Jesteśmy zbyt hermetyczni. Rozmawiał Piotr Dobrołęcki
Partnerzy trudni do naśladowania
IV. Zadawnione urazy, stereotypy, mity-symbole, megalomania
Zadawnione urazy. Jedynymi naszymi sąsiadami, którzy u najstarszych polskich dziejopisów zasłużyli na pochwały, byli Węgrzy
Sąsiedzkie prawo do... waśni. Rozmawiała Jolanta Lenartowicz
Ja, pępek świata. Rozmawiała Jolanta Lenartowicz
Mity tworzą państwa i narody. Rozmawiała Halina Kapanowska
Peter Schulz-Hageleit, Doświadczenia historyczne a miłość do życia. Refleksje nad Wygnańcami Jana M. Piskorskiego
Nota wydawcy
Indeks nazw geograficznych i osobowych
Battles for the past: Science, politics, media, education. Contents