Diady, kliki, gangi. Młodzież nieprzystosowana społecznie w perspektywie współczesnej pedagogiki resocjalizacji.

[...] książka dr. Krzysztofa Sawickiego wpisuje się bardzo dobrze we współczesne dyskusje na temat młodzieży społecznie nieprzystosowanej i jej resocjalizacji, readaptacji oraz reintegracji. [...] Opracowanie odznacza się wysokim poziomem merytorycznym – i to zarówno w kontekście przyjętych przez Autora założeń teoretycznych i metodologicznych, sposobu przeprowadzenia badań, narracji oraz argumentacji, jak i konkretnych rezultatów analitycznych. […] Publikacja spełnia wszystkie kryteria naukowości i akademickości. Jest napisana w sposób erudycyjny i interesujący. To oryginalne dzieło, które stanowi niezaprzeczalny wkład Autora w wybrane przez niego pole problemowe.

Z recenzji prof. zw. dr. hab. Zbyszka Melosika

Gdzie należy poszukiwać utopii dla młodzieży społecznie nieprzystosowanej, obszarów umożliwiających im samorealizację? Na jakich elementach ekosystemu należy opierać resocjalizacyjne praxis służące minimalizacji ryzyka powrotu do antyspołecznej przeszłości? Wreszcie, pytanie podstawowe w wymiarze metodycznym: Jakie działania należy podejmować, aby postulowane modele przestały być utopią zgodnie z potocznym jej znaczeniem, czyli miejscem (przestrzenią), które nie istnieje?

Odpowiedzi na te oraz inne pytania dotyczące dystopii i utopii młodości w kontekście nieprzystosowania społecznego poszukiwano, konstruując założenia projektu badawczego, studiując literaturę przedmiotu oraz analizując zebrany materiał badawczy. Praca rozpoczyna się od prezentacji przyjętych założeń badawczych. Sprecyzowano przedmiot, podmiot, cele badań oraz problemy badawcze. Ostatnie z wymienionych tworzą strukturę odzwierciedlającą ekosystemowy układ Uriego Bronfenbrennera, będącą zarazem osią analiz oraz prezentacji materiału badawczego. Ponadto – precyzując założenia – opisano metody gromadzenia danych, dobór próby oraz organizację badań. Scharakteryzowano także zastosowane metody analizy materiału badawczego.

Dalsze rozdziały to teoretyczne objaśnienia do przyjętych założeń: od młodzieży w ujęciu szerokim (ze szczególnym uwzględnieniem założeń PYD), przez stosunkowo szczegółową charakterystykę nieprzystosowania społecznego (z uwypukleniem wiodącej kategorii, jaką są nieformalne grupy młodzieżowe), kończąc na GLM – koncepcji resocjalizacji będącej bazą przyjętych założeń teoretycznych. Zwrócono również uwagę na ekosystemową perspektywę rozumienia symptomów nieprzystosowania społecznego. W efekcie opisane przesłanki i założenia stanowią spójną, pozytywną strukturę teleologiczną, teoretyczną oraz metodyczną współczesnej pedagogiki resocjalizacyjnej.

Analizę wypowiedzi nieletnich ujęto w strukturę odzwierciedlającą założenia ekosystemowe. Punktem wyjścia są symptomy nieprzystosowania, po których dokonano analizy relacji badanych z grupami rówieśniczymi. Treść narracji umożliwiła zbadanie fenomenu ze względu na wiek, liczebność, sposób zorganizowania i typowe formy aktywności czy normy grupowe zarówno obowiązujące wewnątrz struktur, jak i wobec osób spoza grupy. Dokonano także analizy presji grupy oraz specyfiki konfliktów wewnątrz- i międzygrupowych.
W kolejnym rozdziale zaprezentowano pozostałe elementy składowe ekosystemu, zwracając uwagę na sytuację rodzinną, relacje z sąsiadami oraz innymi dorosłymi w środowisku, a także przedstawicielami instytucji w miejscu zamieszkania.

Ostatni rozdział, zatytułowany Powrót do przeszłości?, stara się znaleźć odpowiedzi na pytania: W jakim stopniu dobra czy udana (w kontekście GLM) będzie w przypadku badanych konfrontacja z kontrsocjalizującym środowiskiem? W jakim stopniu uwzględniają oni możliwość alternatywy w powrocie do środowiska otwartego? Odwołując się do Bronfenbrennera, stanowi antycypowaną perspektywę funkcjonowania na poziomie jednostkowym, bazującą na doświadczeniach przeszłości (chronosystemie). Na tej podstawie w zakończeniu dokonano podsumowania, przedstawiono wnioski z badań oraz propozycje postulowanych działań na rzecz minimalizacji nieprzystosowania.
 

Punktem wyjścia pracy była dystopia nieletnich warunkowana czynnikami środowiska, zwłaszcza nieformalnych grup rówieśniczych. Celem stała się utopia, czyli miejsce, które (jeszcze) nie istnieje. Analiza czynników kształtujących model funkcjonowania nieletnich z perspektywy przyjętych założeń jest interesującą płaszczyzną nie tylko dla diagnozy badanego fenomenu, ale również wskazania takich właściwości, zasobów i wartości, które mogą być bazą do inicjowania projektów środowiskowych oraz instytucjonalnych. Otwartą kwestią pozostaje, w jakim stopniu mogą stać się (oby w nieodległej przyszłości) wyznacznikiem resocjalizacyjnej praxis.

Spis treści:

Zamiast wstępu: zbuntowani, źli, niechciani  

1.    Założenia badań własnych           

2.    Młodzież problemowa w świetle teorii resocjalizacyjnych     

  
2.1.    Dzieciństwo versus dorosłość. Studia nad adolescencją          
2.2.    Problemy młodzieży czy młodzież problemowa?        
2.3.    Nieprzystosowanie społeczne – kwestie definicyjne          
2.4.    Nieletni w perspektywie prawnokarnej        
2.5.    Ekosystemowa płaszczyzna interpretacji i analiz nieprzystosowania społecznego  
2.6.    Fenomen grup rówieśniczych w kontekście nieprzystosowania społecznego 

2.6.1.    Diady, kliki, grupy koleżeńskie jako teren rówieśniczych doświadczeń socjalizacyjnych
2.6.2.    Grupy subkulturowe i gangi młodzieżowe 

2.7.    Good Lives Model jako nowa perspektywa resocjalizacyjna  

2.7.1.    Przesłanki teoretyczne    
2.7.2.    Praktyczne inspiracje         
2.7.3.    Krytyka i obrona modelu  

3.    Nieletni – rówieśnicy – środowisko
Młodzież nieprzystosowana społecznie w świetle badań własnych  

3.1.    Perspektywa jednostkowa  

      
3.1.1.    Retrospektywne ujęcie problemu        
3.1.2.    Pierwsze symptomy: przywłaszczanie mienia    
3.1.3.    Pierwsze symptomy: zachowania agresywne     
3.1.4.    Pierwsze symptomy: substancje psychoaktywne    
3.1.5.    Kontekst instytucjonalny    
3.1.6.    Kontekst sytuacyjny     
3.1.7.    Próby autorefleksji   

3.2.    Perspektywa grupowa    

3.2.1.    Charakterystyka ogólna   
3.2.2.    Wiek i struktura     
3.2.3.    Formy aktywności      
3.2.4.    Reguły grupowe. Wymiar ogólny  

      
3.2.4.1.    Reguły dotyczące porozumiewania się w grupie       
3.2.4.2.    Reguły dotyczące relacji z płcią przeciwną        
3.2.4.3.    Reguły związane z symptomami nieprzystosowania społecznego    
3.2.4.4.    Reguły dotyczące relacji z policją    
3.2.4.5.    Presja grupy  

3.2.5.    Konflikty w grupach     

3.2.5.1.    Wymiar międzygrupowy     

3.2.6.    Relacje rówieśnicze w diadach     

3.2.6.1.    Diady bazujące na relacjach koleżeńskich  
3.2.6.2.    Diady bazujące na relacjach intymnych    

3.3.    Perspektywa środowiskowa    

 
3.3.1.    Milieu     
3.3.2.    Rodzina 

   
3.3.2.1.    Paradoks normalności  
3.3.2.2.    Dzieci bez rodziców       
3.3.2.3.    Wojny domowe, czyli konflikty w rodzinie     
3.3.2.4.    Relacje z rodzeństwem    

3.3.3.    Sąsiedzi    

 
3.3.3.1.    Konflikty z sąsiadami       
3.3.3.2.    Próby kontroli     

 
3.3.4.    Inni dorośli  

 
3.3.4.1.    Próby kontroli i interwencji    

 
3.3.5.    Mentoring z perspektywy nieletnich   

  
3.3.6.    Szkoła       

3.3.6.1.    Początki problemów     
3.3.6.2.    Wagary, czyli poza kontrolą        
3.3.6.3.    Wychowawczy impas     

3.3.7.    Nadzór kuratorski    

3.3.7.1.    Działania pozorne i niekonsekwentne    
3.3.7.2.    Rytualizm i kontrola       
3.3.7.3.    Resentyment i konflikt   
3.3.7.4.    Opieka i współpraca  

3.3.8.    Policja        

3.3.8.1.    Próby oceny     
3.3.8.2.    Modele zachowań     
3.3.8.3.    „Prawo ponad prawem”       
3.3.8.4.    W poszukiwaniu kompromisu     

3.4.    Powrót do przeszłości?        

Koda     

Bibliografia    

Summary     

Zusammenfassung