Doświadczenie parentyfikacji

Parentyfikacja to rodzaj doświadczenia, które znacząco zakłóca funkcjonowanie środowiska rodzinnego. Opiera się ono bowiem na działaniach, często heroicznych, podejmowanych przez dzieci, które kosztem swojego poczucia bezpieczeństwa, zaspokojenia własnych potrzeb emocjonalnych i wykorzystania możliwości rozwojowych oraz za cenę swoich osiągnięć edukacyjnych zabiegają o uratowanie i ochronę rodziny czy utrzymanie status quo – znanego i w ich mniemaniu stabilnego. [...]

Autorka polecanej publikacji za swój cel obrała poprowadzenie Czytelnika w głąb doświadczeń rozmówców i umożliwienie mu pełniejszego ich zrozumienia. Rozpoczyna więc od wyjaśnienia, czym jest zjawisko parentyfikacji występujące w rodzinach, prezentując dotychczasowe ustalenia naukowe na ten temat.

Następnie – w roz­dziale II – przedstawia teoretyczno-metodologiczną perspektywę badań: od namysłu nad doświadczeniami (w tym rodzinnymi) jako kategoriami biograficznymi w kontekście teorii ról oraz teorii systemowej po dokładny opis procedury badawczej. Opisuje przebieg badania, procedurę analityczną i grupę rozmówców. Na szczególną uwagę w jej opinii zasługuje ostatnia część rozdziału, zatytułowana: „Odpowiedzialność badacza – aspekty etyczne”. Podkreśla w niej kwestię szacunku badacza do uczestnika badań. Wskazuje, że badanego należy traktować nie tylko jako źródło danych empirycznych, ale przede wszystkim jako człowieka o konkretnej historii życia, którą nam powierza.
Doświadczenie parentyfikacji to proces odwróconej relacji między dzieciństwem jako takim a rodzicielstwem – między dziećmi a rodzicami. W kolejnych rozdziałach zatem Autorka przedstawia dokonaną przez nią rekonstrukcję doświadczenia parentyfikacji w ujęciu procesualnym.

Rozdział III stanowi zestawienie rozważań na temat istoty dzieciństwa oraz przemian społeczno-kulturowych w jego postrzeganiu. W dalszej części prezentuje wyniki analiz dotyczących doświadczanego przez narratorów dzieciństwa w kontekście odwróconego porządku ról w rodzinie, które nazywa tutaj dzieciństwem parentyfikowanym. Nakreśla sposób konstrukcji narracji o dzieciństwie, wyłaniając trzy jego fazy: dzieciństwo właściwe, fazę przejściową oraz dorosłe dzieciństwo.

Natomiast w rozdziale IV porusza zagadnienie obrazu rodziców, rodzicielstwa oraz roli rodzicielskiej, które najpierw omawia z teoretycznego punktu widzenia i w kontekście przemian społeczno-kulturowych. Następnie na podstawie narracji odtwarza definicję rodzicielstwa oraz wizerunek rodziców parentyfikujących, z rozróżnieniem roli macierzyńskiej i ojcowskiej.

Rozdział V jest poświęcony prezentacji opisu oraz interpretacji przedstawionego w narracjach doświadczenia parentyfikacji. W toku analizy wyłania kategorie emocjonalnego i instrumentalnego odwrócenia ról w rodzinie, wyodrębnia przyjmowane przez rodziców postawy przyczyniające się do pełnienia przez dzieci określonych ról, które również zostają wyszczególnione. Rozdział ten stanowi znaczące poszerzenie wiedzy na temat parentyfikacji, prezentuje bowiem jej całościowe ujęcie. W jego ostatniej części Autorka koncentruje się na wskazaniu konsekwencji doświadczenia parentyfikacji na podstawie analizowanych narracji. Dzieli te następstwa na odczuwane zarówno w dzieciństwie, jak i w dorosłości, i na mające negatywny lub pozytywny charakter. Odwołując się do struktur analitycznych Fritza Schützego (1983), ukazuje także biograficzne strategie radzenia sobie z przeżytym i przeżywanym cierpieniem wywołanym doświadczeniem parentyfikacji.

Z recenzji dr. hab. Andrzeja Ładyżyńskiego, prof. UWr

Autorka podjęła się zbadania zjawiska parentyfikacji w doświadczeniu biograficznym. Jest to zagadnienie niebywale istotne, lecz niewystarczająco opisane, zwłaszcza w pedagogice. […] Swoista zamiana ról społecznych, do której – jak można sądzić – dochodzi dość powszechnie, staje się codziennością rodziny niekiedy w sposób rewolucyjny, częściej ewolucyjny […].

Niezwykły fenomen zamiany ról w rodzinie został ukazany kompleksowo: w odniesieniu do dzieciństwa, rodzicielstwa, doświadczania parentyfikacji i jej konsekwencji, a także biograficznych strategii radzenia sobie z nimi przez badanych. Wyprowadzane z narracji kategorie analityczne mają walor nietuzinkowych wniosków wynikających z głębokiego namysłu oraz integrowania własnego myślenia z literaturą przedmiotu. […]

Barbara Chojnacka łączy zacięcie badawcze z wrażliwością i ze swobodą poruszania się w obszarze skomplikowanych badań jakościowych nad delikatną materią, jaką stanowi doświadczenie parentyfikacji. […] Autorka musiała się zanurzyć w świecie niełatwych przeżyć oraz uczuć osób badanych i temu zadaniu podołała, a to oznacza, że posiada kompetencje niezbędne nie tylko w realizacji badań, ale również w budowaniu relacji. 

Książka tchnie pasją, osobistym zaciekawieniem oraz pragnieniem zgłębiania ważnego i trudnego zarazem tematu.

Spis treści: