DYLEMATY CYWILIZACJI INFORMATYCZNEJ

Wprowadzenie
Pojęcie "społeczeństwo informacyjne" pojawiło się z postępem, jaki dokonał się w ciągu ostatnich dwóch dziesięcioleci w technologiach informacyjnych i spowodował znaczne przemiany, praktycznie we wszystkich dziedzinach działalności ludzkiej.
Komputeryzacja bowiem to nie tylko zjawisko techniczne, lecz ma ona również swoje wymiary subiektywne — niesie określone problemy społeczne, psychologiczne, ekonomiczne i organizacyjne. Futurolodzy stawiają nawet tezę, że uzależnienie człowieka od informacji komputerowej jest porównywalne niemalże z uzależnieniem od zboża i metalu. Zgodnie z tą tezą twierdzi się wręcz, że obecnie zlikwidowanie wszystkich komputerów pracujących na świecie zniszczyłoby cywilizację, a przynajmniej na długi czas ją zdezorganizowało.
Pojęcie "społeczeństwo informacyjne" stosuje się zamiennie z wieloma terminami, co jest charakterystyczne dla nowych, wciąż powstających i badanych dopiero
obszarów. Inne określenia społeczeństwa spotykane w literaturze przedmiotu i prakyce to: społeczeństwo poprzemysłowe, postindustrialne, społeczeństwo wiedzy,skomputeryzowane, poinformowane, elektroniczne, globalnej wioski, globalnej informacji.
Wspólny element definiujący w tych terminach to rola, jaką we współczesnym społeczeństwie odgrywa informacja, oczywiście skomputeryzowana. Została ona obecnie uznana za jeden z najważniejszych czynników rozwoju społeczno-gospodarczego krajów i dołączona do trzech klasycznych czynników produkcji: pracy, ziemi i kapitału. Takie ujmowanie informacji jest domeną tzw. szkoły amerykańskiej, która bada jej ekonomiczne znaczenie w wartościach pieniężnych. Natomiast tzw. szkoła japońska bada, w jaki sposób i jak głęboko informacja przenika do wszystkich dziedzin współczesnego życia.
Istnieje wiele metod określania i mierzenia stopnia nasycenia informacją, informatyką, telekomunikacją oraz sieciami komputerowymi różnych dziedzin życia społecznego. Naukowcy wciąż spierają się, kiedy społeczeństwo można uznać już za informacyjne, kiedy zasługuje ono na ten przymiotnik, będący wyróżnikiem nowoczesności, postępu i równania do najlepszych. A może jest to wciąż społeczeństwo przemysłowe lub nawet rolnicze?
Według tzw. raportu Bangemanna (1995) Europa i społeczeństwo globalnej informacji — zalecenia dla Rady Europy, społeczeństwo, które pretenduje do miana informacyjnego, ma 10 głównych zadań do wykonania przy zastosowaniu szeroko rozumianej informatyki: telepraca, nauka na odległość, sieć dla uniwersytetów i centrów badawczych, usługi teleinformatyczne dla małych i średnich przedsiębiorstw, zarządzanie ruchem drogowym, kontrola ruchu powietrznego, sieci opieki zdrowotnej, przetargi elektroniczne, ogólnoeuropejska sieć administracji publicznej, miejskie infostrady — społeczeństwo informatyczne w każdym domu („komputery pod strzechy").
W publikowanych cyklicznie programach E-Europa — społeczeństwo informatyczne dla każdego pojawiają się kolejne cele wbudowane w strategię działania Unii Europejskiej. Są to m.in. liberalizacja rynku telekomunikacyjnego, zapewnienie taniego, szybkiego i bezpiecznego dostępu do Internetu — zwłaszcza dla uczniów, studentów i środowisk naukowych — rozwój handlu elektronicznego, większa dostępność usług sieciowych, w tym dla administracji publicznej.
Komisja Europejska oczekuje też podawania informacyjnych wskaźników liczbowych obrazujących postęp prac i określa jako pożądane następujące wskaźniki: 60% gospodarstw domowych ma dostęp do Internetu, ponad 50% ogółu zatrudnionych pracuje w sektorze usług, ponad 50% danego rocznika studiuje na wyższych uczelniach. Oprócz tego unijni eksperci przygotowali listę 23 najważniejszych wyznaczników społeczeństwa informacyjnego.
Jednocześnie niejako drugim torem idą rozważania naukowców dotyczące tzw. scenariuszy rozwoju społeczeństw informacyjnych. Dominują zasadniczo dwa: biały i czarny, czyli pozytywny i negatywny.
Scenariusz pozytywny przewiduje m.in., że społeczeństwo informacyjne będzie kreatywne, będzie miało wysoką kulturę informatyczną i wysoką wiedzę; nastąpi szybki postęp techniczny i dynamiczny rozwój gospodarki; przede wszystkim rozwinie się przemysł informacyjny, który obejmie swoim zakresem wszystkie aspekty życia — ułatwiając je w znaczący sposób; ustawy i inne akty prawne będą chroniły dobro i prywatność obywateli; człowiek będzie żył w harmonii z techniką i przyrodą, będzie miał bardzo dużo czasu na odpoczynek, rozwijanie swoich pasji i zainteresowań.
Scenariusz negatywny, tzw. scenariusz rozczarowania społecznego, podaje, że postęp techniczny i rozwój gospodarki będą o wiele mniejsze, niż się zakłada; nastąpi wyraźne powiększenie luki informacyjnej między bogatymi a biednymi; rozwiną się nielegalny handel informacjami, piractwo komputerowe i inne przestępstwa komputerowe; wzrosną bezrobocie i dług międzynarodowy; tempo i zakres zastosowania informacji będą nierówne w różnych obszarach; człowiek pracujący na komputerze będzie upodabniał się do niego — sprawdzać się będzie teza Boltera: „komputer to supertwór, który choć jest tworem człowieka — przetwarza go na swój obraz i podobieństwo".
Który scenariusz się sprawdzi? Tego dziś nie jesteśmy w stanie rozstrzygnąć.
Autorzy z pewnością nie odpowiedzą wyczerpująco na te pytania. Pokazują w książce, jakie czynniki mogą mieć decydujący wpływ na kierunek i intensywność rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Są to czynniki — wydawać się może — tak tradycyjne i oczywiste, jak informacja, polityka i wiedza, oraz te z najnowszych technologii, jak praca na odległość czy też pieniądz elektroniczny, ale i te często niedostrzegane: świadomość i kultura oraz polityka informacyjna. Dobrane w pary — tandemy — wspierają się, zależą od siebie, współdziałają ze sobą, kierując się w tę samą stronę.
Podróż w przyszłość już się rozpoczęła...
Agnieszka Szewczyk

Spis treści

Wprowadzenie

Rozdział 1 Społeczeństwo informacyjne
a cywilizacja informatyczna
Mieczysław Lubański
Istota komunikacji
Nowe społeczeństwo — nowe technologie
Determinanty społeczeństwa informacyjnego
Człowiek a cywilizacja informatyczna
Społeczeństwo informacyjne jako wyzwanie cywilizacyjne

Rozdział 2
świadomość i kultura informacyjna
Agnieszka Szewczyk
Społeczny odbiór informatyki
świadomość informacyjna przepustką do społeczeństwa informacyjnego
Kultura informacyjna społeczeństwa
Nieetyczne zachowanie w środowisku komputerowym barierą rozwoju
społeczeństwa informacyjnego
Rola informatyka w kształtowaniu świadomości
i kultury informacyjnej społeczeństwa

Rozdział 3
Wiedza i praktyka
Elżbieta Skrzypek
Wybrane aspekty wiedzy
Wiedza jako czynnik sukcesu organizacji w warunkach zmienności
otoczenia
Wiedza jako wyznacznik GOW
Kontrowersje wokół społeczeństwa wiedzy
Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwach — od teorii do praktyki

Rozdział 4
Telepraca i e-pieniądz
Agnieszka Szewczyk
Zalety i wady telepracy w aspekcie indywidualnym oraz społecznym
Aspekty organizacyjne telepracy
Makrospołeczne uwarunkowania telepracy w społeczeństwie
globalnej informacji
E-finanse podstawą e-biznesu
Technologie informatyczne na rynku usług bankowych
Polska gospodarka a globalizacja i rozwój technologii informatycznych

Rozdział 5
Polityka i informacja
Adam Górski
Mity i stereotypy w postrzeganiu polityki informacyjnej
Polityka informacyjna Unii Europejskiej
Problem monopolizacji dostępu do informacji
Informacja w kreowaniu obrazu świata i człowieka przyszłości
Literatura