Edukacja i nierówności społeczne Studium porównawcze na przykładzie Anglii, Hiszpanii i Rosji

Książka Edukacja i nierówności społeczne. Studium porównawcze na przykładzie Anglii, Hiszpanii i Rosji stanowi wyraz zainteresowań badawczych autora – zorientowanych wokół problematyki zróżnicowania społecznego i roli szkolnictwa w procesach stratyfikacji społecznej. Jej podłoże teoretyczne stanowią koncepcje z zakresu socjologii edukacji oraz pedagogiki porównawczej. Książka jest także próbą wpisania się w nurt analiz i poszukiwań badawczych reprezentowanych przez polskich pedagogów, których dzieła są punktem wyjścia dla tytułowych rozważań.

Autor pragnie zwrócić uwagę, że książka jest rozwinięciem i logiczną kontynuacją jego poprzednich przedsięwzięć badawczych, mieszczących się w sferze relacji pomiędzy edukacją a procesami stratyfikacji społecznej (w 2008 roku wspólnie z dr A. Gromkowską-Melosik przygotowali książkę: Problemy nierówności społecznej w teorii i praktyce edukacyjnej).

Materiały wykorzystane w prezentowanej książce autor zgromadził podczas zagranicznych wyjazdów studyjnych w bibliotekach uniwersytetów w Londynie, Helsinkach, Oslo, Sztokholmie, Lund oraz Kopenhadze. Wykorzystał również materiały z biblioteki uniwersyteckiej w Monachium oraz biblioteki uniwersytetu La Coruña w Hiszpanii.

Publikacja składa się z dwóch części. Pierwsza z nich charakteryzuje kategorie teoretyczne służące do analizy zjawisk i procesów mających swoje implikacje w sferze szkolnictwa. W rozdziale pierwszym zostały poruszone zagadnienie komplementarności teorii w procesach analiz społecznych. Istotny element analiz zawartych w rozdziale pierwszym stanowi również wyznaczenie kategorii i kryteriów dla porównań zjawisk nierówności społecznych oraz ich implikacji w systemach edukacyjnych.

Rozdział drugi stanowi analizę kilku wybranych koncepcji teoretycznych ujmujących społeczeństwo w kategoriach „równowagi” i „porządku społecznego”. Z kolei rozdział trzeci zawiera charakterystykę sposobów myślenia osadzonych w perspektywie „konfliktu”. Te dwie – sprzeczne ze sobą – perspektywy teoretyczne dostarczają głównych schematów badawczych w analizie zjawisk konstruowania nierówności społecznych za pośrednictwem systemów edukacyjnych w Anglii, Hiszpanii i Rosji.

Część druga książki zawiera trzy studia przypadku. Obejmuje analizy zależności pomiędzy funkcjonowaniem systemu edukacji a zjawiskami i procesami nierówności społecznych w Anglii, Hiszpanii i Rosji. Systemy szkolnictwa w tych krajach w kontekście polityki oświatowej i specyficznych uwarunkowań społeczno-ekonomicznych, wpływających na formowanie się i odtwarzanie struktury społecznej. Autor opisał proces tworzenia się powszechnych (masowych) systemów szkolnictwa w Anglii, Hiszpanii i Rosji. Ponadto uwzględnia zagadnienia związane z funkcjonowaniem współczesnych systemów szkolnictwa w tych krajach (takich jak: zarządzanie, finansowanie oraz podstawy prawne). Dokonał również krótkiej charakterystyki systemu szkolnictwa różnych szczebli (przedszkolnego i podstawowego, średniego, a także edukacji wyższej).

Spis treści:

Wstęp

Część pierwsza

Teoretyczne koncepcje relacji między edukacją a strukturą społeczną

Rozdział I

Interpretacje roli szkolnictwa w tworzeniu struktury społecznej – dyskusja teoretyczna i porównawcza

1. Komplementarność socjopedagogicznych modeli teoretycznych w procesie wyjaśniania przyczyn nierówności społecznych
2. Perspektywa porównawcza w badaniach nad rolą edukacji w procesach konstruowania nierówności społecznej

2.1. Pozaszkolne czynniki warunkujące nierówności edukacyjne

Status społeczno-ekonomiczny i pochodzenie klasowe

Miejsce geograficzne (poziom urbanizacji i rozwoju, zróżnicowanie regionalne)

Rasa i etniczność

Język

Płeć

2.2. Wewnątrzszkolne czynniki warunkujące nierówności społeczne

Selekcje szkolne

Rozdział II

Edukacja i nierówności społeczne w ujęciu teorii porządku społecznego

1. Koncepcja społeczeństwa merytokratycznego
2. Rola instytucji edukacyjnych w tworzeniu struktury społecznej (interpretacja funkcjonalno-strukturalna)
3. Socjologiczne modele ruchliwości społecznej przez edukację

Rozdział III

Edukacja i nierówności społeczne z perspektywy teorii konfliktu

1. Koncepcja społeczeństwa kredencjalnego
2. Teoria reprodukcji kulturowej
3. Teoria reprodukcji ekonomicznej

Część druga

Studia przypadku

Rozdział I

Edukacja i nierówności społeczne w Anglii

1. Anglia – charakterystyka kraju
2. Historyczne uwarunkowania rozwoju powszechnego szkolnictwa w Anglii
3. Zarządzanie i finansowanie systemu oświaty w Anglii
4. Struktura systemu edukacji

4.1. Edukacja przedszkolna i podstawowa

4.2. Szkolnictwo średnie

4.3. Szkolnictwo wyższe

5. Dynamika procesów demokratyzacji versus odtwarzanie elit

Nierówności w dostępie do edukacji przedszkolnej

Zjawiska strukturalnej segmentacji na poziomie szkolnictwa podstawowego i średniego

Szkolnictwo elitarne w Anglii

Procesy odtwarzania nierówności społecznych na poziomie szkolnictwa wyższego

6. Zjawiska płciowej nierówności w edukacji
7. Regionalne nierówności w dostępie do edukacji
8. Mniejszości etniczne w angielskim systemie edukacji

8.1. Wybrane problemy grup mniejszościowych w szkolnictwie angielskim

8.2. Studium przypadku: mniejszość chińska w Anglii

Charakterystyka chińskiej grupy etnicznej w angielskim systemie społeczno-ekonomicznym

Osiągnięcia edukacyjne chińskich uczniów – pomiędzy tradycyjną socjalizacją a walką o „sukces”

Rozdział II

Edukacja i nierówności społeczne w Hiszpanii

1. Hiszpania – charakterystyka kraju
2. Historyczne uwarunkowania rozwoju powszechnego szkolnictwa w Hiszpanii
3. Zarządzanie i finansowanie systemu oświaty w Hiszpanii
4. Struktura systemu edukacji

4.1. Edukacja przedszkolna i podstawowa

4.2. Szkolnictwo średnie

4.3. Szkolnictwo wyższe

5. Dynamika procesów demokratyzacji versus odtwarzanie elit

Nierówności w dostępie do edukacji przedszkolnej

Zjawiska strukturalnej segmentacji na poziomie szkolnictwa podstawowego i średniego

Szkolnictwo elitarne w Hiszpanii

Procesy odtwarzania nierówności społecznych na poziomie szkolnictwa wyższego

6. Zjawiska płciowej nierówności w edukacji
7. Regionalne nierówności w dostępie do edukacji
8. Mniejszości etniczne w hiszpańskim systemie edukacji

8.1. Wybrane problemy grup mniejszościowych w szkolnictwie hiszpańskim

8.2. Studium przypadku: status językowy, tożsamość regionalna i zjawiska socjolingwistycznej stratyfikacji w Katalonii

Dążenia elit do zachowania katalońskiej tożsamości etnicznej i językowej

Zjawisko socjolingwistycznej stratyfikacji w szkolnictwie katalońskim

8.3. Studium przypadku: odrodzenie języka, walka o tożsamość i zjawiska zróżnicowania społecznego w Kraju Basków

Szkolnictwo w Regionie Autonomicznym Kraju Basków – edukacja językowa dla tożsamości i różnicy kulturowej

Modele językowe, selekcja szkolna i procesy stratyfikacji społecznej

8.4. Studium przypadku: edukacja i procesy deprywacji kulturowej mniejszości romskich w Hiszpanii

Romowie w Hiszpanii. Kontekst historyczny

Problemy Romów w edukacji. Pomiędzy dyskryminacją a reprodukcją społeczną

Rozdział III

Edukacja i nierówności społeczne w Rosji

1. Rosja – charakterystyka kraju
2. Historyczne uwarunkowania rozwoju powszechnego szkolnictwa w Rosji
3. Zarządzanie i finansowanie systemu oświaty w Rosji
4. Struktura systemu edukacji

4.1. Edukacja przedszkolna i podstawowa

4.2. Szkolnictwo średnie

4.3. Szkolnictwo wyższe

5. Dynamika procesów demokratyzacji versus odtwarzanie elit

Nierówności w dostępie do edukacji przedszkolnej

Zjawiska strukturalnej segmentacji na poziomie szkolnictwa podstawowego i średniego

Szkolnictwo elitarne w Rosji

Procesy odtwarzania nierówności społecznych na poziomie szkolnictwa wyższego

6. Zjawiska płciowej nierówności w edukacji
7. Regionalne nierówności w dostępie do edukacji
8. Mniejszości etniczne w rosyjskim systemie edukacji

8.1. Wybrane problemy grup mniejszościowych w szkolnictwie rosyjskim

8.2. Studium przypadku: sytuacja szkolnictwa dla Nieńców.

Pomiędzy asymilacją, dyskryminacją i obojętnością

Nieńcy w systemie społecznym, politycznym i ekonomicznym Rosji

Indoktrynacja, rusyfikacja i dyskryminacja Nieńców w systemie szkolnictwa. Konteksty historyczne oraz współczesna sytuacja edukacyjna

Zakończenie

Aneks

Spis tabel, schematów i wykresów

Bibliografia