Edukacja małego dziecka. Tom 10 Wychowanie i kształcenie – kierunki i perspektywy zmian

Studia i wyniki badań prezentowane w 10 tomie serii Edukacja małego dziecka – zatytułowanym Wychowanie i kształcenie – kierunki i perspektywy zmian – warunkowane są z jednej strony krytyczną oceną wprowadzanych reform systemu edukacji w Polsce i realizacji kolejnych etapów proponowanych zmian strukturalnych oraz programowych w niższych klasach szkoły podstawowej. Natomiast z drugiej strony – w kontekście zachodzących współcześnie przemian społecznych i kulturowych – są próbą wskazania podstaw pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej oraz ich perspektyw.

Kierując się tymi założeniami, autorzy poszczególnych tekstów wskazują między innymi na kulturowe i poznawcze konteksty pedagogiki wczesnoszkolnej, która – powracając „do korzeni”, do paradygmatów wczesnej edukacji dziecka, do „nieobecnych dyskursów” – powinna reorganizować pracę pedagogiczną z dzieckiem w młodszym wieku szkolnym, interpretowaną w kategoriach pomocy w rozwoju, pomocy wzajemnej oraz kształcenia dla rozwoju.

W obszarze kontekstów kulturowych istotne znaczenie autorzy przypisują:

1)    relacji dziecko – kultura – wychowanie, wiążącej sferę kultury z wartościami i osobowym samorozwojem oraz podkreślającej wolność i samookreślanie się (podmiotowość) dziecka;

2)    budowaniu poczucia wielowymiarowej tożsamości kulturowej dziecka w perspektywie indywidualnej (podmiotowej) i społecznej (zewnętrznej) w zakresie:

• - kondycji Ja;
• - koncepcji siebie w świecie;
• - kompetencji działań (możliwego kontaktu ze światem i relacji z Innymi);

3)    uwrażliwianiu na Innego oraz dostrzeganiu odmienności ludzi innych kultur poprzez między innymi modyfikację funkcjonujących już u dzieci w wieku wczesnoszkolnym stereotypów i uprzedzeń;

4)    komunikacji i dialogowi, ponieważ podstawą „bycia” w kulturze własnej i rozumienia innych kultur jest język, będący dla dziecka jednocześnie narzędziem porozu­miewania się z otoczeniem, tworzywem dla działalności twórczej oraz obiektem poznania.

Konteksty poznawcze pedagogiki wczesnoszkolnej ukierunkowują przede wszystkim na:

1)    motywy poznawania świata i uczenia się, związane z zaspokajaniem najważniejszych potrzeb dziecka w tym wieku – więzi, tożsamości i samorealizacji, będących podstawowymi wyznacznikami rozwoju tempa, dynamiki i przebiegu jego aktywności poznawczej (w tym twórczej aktywności własnej), umożliwiającej mu ścisły związek z bliższym i dalszym otoczeniem kulturowym, które sprzyja zarazem „budowaniu” reprezentacji własnej osoby – związanej między innymi z zachowaniem własnej tożsamości, utrzymaniem lub podwyższeniem własnej pozycji w społecznym systemie znaczeń;

2)    konstruowanie wiedzy w szkole: uczenie się przez dialog i kontakt (między)kulturowy, które implikuje potrzebę innego podejścia do procesu pozyskiwania przez dziecko wiedzy, a zatem przejście od edukacji monologowej do edukacji dialogowej, związanej z tworzeniem znaczeń. Założenie to przekłada się na zmiany w teoriach edukacji, dotyczących takich obszarów, jak: wiedza nauczyciela, wiedza ucznia, komunikowanie się na lekcji oraz planowanie dydaktyczne. Wskazują również na perspektywy rozwoju pedagogiki wczesnoszkolnej, podkreślając znaczenie:

- w zakresie teorii pedagogicznej: promowania paradygmatów „kształcenia dla rozwoju” oraz „współbycia”, w tym skupienia zainteresowań na badaniach podstawowych i stosowanych w sferze tzw. rozwoju kierunkowego dzieci w młodszym wieku szkolnym w kontekście zmieniającego się otoczenia społeczno-kulturowego; powiązania badań i studiów z najnowszymi nurtami filozofii, psychologii, socjologii, nauk o kulturze i innych dyscyplin wiedzy;

- w zakresie praktyki edukacyjnej: przygotowania nauczycieli oraz rodziców poprzez ich pedagogizację do roli przewodników i tłumaczy (między)kulturowych; poszerzenia dotychczasowego obszaru integracji w klasach I–III o integrację:

• - wspólnych działań pedagoga i dziecka,
• - zespołu klasowego,
• - środowisk życia dziecka (domu rodzinnego, grupy rówieśniczej, szkoły),
• - ofert edukacyjno-kulturowych (szkolnych i pozaszkolnych).
  

Redaktorki żywią nadzieję, że kolejny tom z serii Edukacja małego dziecka zainteresuje teoretyków i badaczy pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej, nauczycieli i rodziców, że będzie skłaniał do formułowania nowych pytań w kontekście praktyki edukacyjnej i tym samym umożliwi Czytelnikom dostrzeżenie pełniejszego obrazu współczesnej rzeczywistości społeczno-kulturowej, w której żyje dziecko.

Ewa Ogrodzka-Mazur

Spis treści:

Wprowadzenie       

UWARUNKOWANIA ZMIAN W EDUKACJI MAŁEGO DZIECKA

Renata Michalak
Edukacja małego dziecka z neurobiologią w tle      

Bronislava Kasáčová
Preprimárna edukácia a dieťa ako výzva pre pedagogický výskum    

Dorota Zdybel
Metapoznanie – zaniechany obszar edukacji małego dziecka      

Katarzyna Wójcik
Emocjonalne konteksty kształcenia  

Dominika Duraj
Ocenianie kształtujące dobrą alternatywą dla tradycyjnego modelu nauczania
w edukacji wczesnoszkolnej       

Renata Raszka
Rozważania wokół socjalizacji ekonomicznej dzieci   

NARZĘDZIA I MOŻLIWOŚCI ZMIAN W DYDAKTYCE

Ewa Ogrodzka-Mazur
Dziecko w świecie zabawy. Wykorzystanie zabaw i gier w edukacji wczesnoszkolnej   

Joanna Żądło-Treder
Od konkretu do abstrakcji, czyli o znaczeniu działania praktycznego w kształtowaniu pojęć matematycznych u dzieci 6- i 7-letnich   

Barbara Nawolska
Dlaczego matematyka jest taka trudna?   

Renata Reclik
Czego Jaś się nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał, czyli czego (nie) uczy się na lekcjach matematyki 

Barbara Somerla
Innowacyjny i rozwojowy program dla dzieci w przedszkolu – refleksje praktyka  

Michał Borda
Antropologiczne podstawy przyszłego autonomicznego życia wiarą w nauczaniu religii dzieci w wieku przedszkolnym 

PERSPEKTYWY ZMIAN W OPIECE I WSPARCIE W TOKU EDUKACJI DZIECKA

Hanna Krauze-Sikorska
Koncepcje embodied-embedded mind. Refleksje w kontekście wspomagania i wspierania rozwoju poznawczego i społeczno-emocjonalnego dzieci z mikrodeficytami    

Elżbieta Maria Minczakiewicz
Biologiczne i środowiskowe uwarunkowania rozwoju umiejętności komunikacyjnych i językowych u dzieci z diagnozą porodowych urazów mózgu (PUM) 

Ewa Jędrzejowska
Dziecko o specjalnych potrzebach edukacyjnych w przedszkolu – założenia a rzeczywistość

Jolanta Suchodolska
Deficyty gotowości szkolnej przedszkolaka. Od zintegrowanej diagnozy do skutecznego wspierania rozwoju dziecka 

Anna Borzęcka
Komunikacja wspomagająca i alternatywna jako interakcja nauczyciel – uczeń ze złożonymi trudnościami w porozumiewaniu się

Urszula Klajmon-Lech
Współpraca szkoły z rodzicami dzieci z niepełnosprawnością. Szanse i bariery 

Informacja o autorach