Galicyjski Eksodus przedstawia zapominane doświadczenie uchodźstwa lat I wojny światowej. Autor dotarł do źródeł austriackich, czeskich, węgierskich, słoweńskich, ukraińskich i polskich, by ukazać sytuację od ucieczki i ewakuacji w poszczególnych latach wojny, poprzez pobyt na uchodźstwie, aż po kwestie powrotów czy pozostania w krajach sukcesyjnych po 1918 roku. To zarazem opowieść o relacji międzykulturowej mieszkańców tej samej monarchii, którym przyszło spotkać się dopiero w warunkach kryzysu wojennego, tuż przed agonią swojego państwa. Sytuacja ta pokazała, jak głęboko podzielone były światy trzech aktorów książki: uchodźców, ludności miejscowej oraz władzy, która musiała poradzić sobie z nieznanym dotychczas na taką skalę problemem. W książce opisano realia tego spotkania: próby gościnności czy sprawności aparatu biurokratycznego, chęć akceptacji, kwestie wykluczenia, tożsamości, samoorganizacji, a przede wszystkim – reakcje w konfrontacji każdej warstwy społecznej z azylantami.
Choć wojna niejedno ma oblicze, pewnym jest, iż w bilansie wygranych i przegranych zawsze przeważają ci ostatni. Nie inaczej było w wypadku I wojny światowej. Wśród ofiar błędnych kalkulacji wojskowych i polityków znalazły się również masy najczęściej bezimiennych uchodźców, zmuszonych do opuszczenia rodzinnych stron i świata, który dobrze znali. W swej najnowszej książce Kamil Ruszała ze znawstwem, na bazie dogłębnych badań w kilkunastu archiwach Europy Środkowej, maluje szeroką panoramę losów kilkuset tysięcy Galicjan różnych wyznań i narodowości, którzy jesienią 1914 r., w obliczu rosyjskiej inwazji, a także w wyniku późniejszych ruchów wojsk, szukali azylu w głębi monarchii habsburskiej. Część z nich uciekała w popłochu i chaosie na własną rękę, część zaś objęto, nierzadko przymusową, ewakuacją. W głębi państwa uchodźcy – poza biedą, niedożywieniem, chorobami, stłoczeniem w obozach, tęsknotą za stronami ojczystymi – często zamiast współczucia i pomocy, napotykali na mur niechęci i obojętności, czasem otwartej wręcz wrogości ze strony miejscowej ludności.
dr hab. Piotr Szlanta, prof. UW
Kamil Ruszała – historyk, adiunkt w Instytucie Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Studiował w Krakowie, Wiedniu oraz Pradze. Zajmuje się dziejami Austro-Węgier, ze szczególnym uwzględnieniem Galicji, I wojny światowej i upadku imperium Habsburgów. Stypendysta m.in. Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej (2017/2018), MNiSW (2016/2017) oraz Fundacji Lanckorońskich (2019/2020). Autor i redaktor książek dotyczących doświadczeń I wojny światowej.
Spis treści
Wprowadzenie
Uchodźstwo sto lat temu: uwagi terminologiczne
Struktura i metoda
Podstawa źródłowa
Przegląd badań
Rozdział I. Eksodus
Panika i popłoch
Ucieczka i ewakuacja
Ewakuacja Lwowa
Ewakuacja Przemyśla
Ewakuacja Krakowa
Podejrzani
Kolejne fale
Kto opuścił Galicję?
Rozdział II. Na wychodźstwie
Translokacja uchodźców
Terra Nova
Miasto w mieście: system obozów barakowych
(Nie)codzienność barakowa
Poza obozami
Organizacja czasu: edukacja i warsztaty
Między kulturą a propagandą
Rozdział III. My i oni
Uchodźcy oczami miejscowych
Zamykanie miast
Obcy obywatele na Węgrzech
Ostjuden na uchodźstwie
Powszechne braki i eskalacja nastrojów
Kim jesteśmy? O załamaniu tożsamości
Rozdział IV. (Samo)pomoc uchodźcom
Państwo versus uchodźcy: podstawa prawna
Finanse Austrii a uchodźstwo
Zasiłek uchodźczy
Polityczne lobby
Organizacje pomocy
Rozdział V. Trudne powroty
Droga powrotna
Możliwość powrotu a rzeczywistość
Z baraków austriackich do baraków galicyjskich
W Galicji i na Śląsku
Wypędzenie „niechcianych gości”
Jesień 1918. Obywatele którego państwa?
Zakończenie
Aneks
Bibliografia
Spis tabel
Spis wykresów
Spis ilustracji
Wykaz skrótów
Indeks osobowy
Indeks geograficzny
