Historie autorytetu wobec kultury i edukacji

Temat fantastycznie wybrany. Pogrom stereotypów, przesądów, uprzedzeń i mitów kompletny. Wszystko, co było do powiedzenia na ten temat, powiedziane. Gratuluję!  

Zygmunt Bauman

"Nie ma jednak wątpliwości, że dzięki tym pracom nastąpił skok jakościowy w polskiej pedagogice"

prof. Tadeusz Szubka, filozof, dyrektor Instytutu Filozofii w Uniwersytecie Szczecińskim

Książki Lecha Witkowskiego o autorytecie to imponujące mozaiki poglądów, ogarniające tysiące lat myśli ludzkiej. Dopiero „stając na ramionach olbrzymów”, jak określał taką postawę w nauce Isaac Newton, Witkowski ostrożnie i skromnie kreśli własne stanowisko filozoficzne i pedagogiczne. W ten godny zalecenia sposób sam staje się autorytetem od autorytetów.  

Piotr Sztompka, członek rzeczywisty PAN

Książka Lecha Witkowskiego jest w stanie dać satysfakcję chyba największym „smakoszom” języka polskiego. Nie będę ukrywał, że czytanie 750 stron tekstu naukowego zwykle wiąże się z wysiłkiem, zwykle czujemy się znużeni monotonią używanych słów, jednowątkową tematyką, spakowaniem zbyt dużej ilości myśli w kolejnych akapitach. W przypadku omawianej pracy tego nie ma. Jeśli język przyrównamy do klawiatury fortepianu, to można powiedzieć, że Lech Witkowski jako pianista wykorzystuje wszystkie klawisze. Dzięki temu potrafi wydobyć najdrobniejsze niuanse w analizowanych stanowiskach odnoszących się do sposobów ujmowania autorytetu. 

[…] czytanie tego dzieła prowokuje nie tylko do myślenia o naszej kondycji umysłowej, ale również wywołuje ferment emocjonalny, skłania do samooceny. Jest to więc moje osobiste świadectwo, że Lech Witkowski nie pracował daremnie. Jestem przekonany, że jego znaczący tekst będzie prowokował do refleksji wielu innych czytelników. A przy okazji będzie także uczył szacunku do humanistyki, a więc skłaniał do czytania, myślenia, czytania i znów do myślenia, czyli odnajdywania przyjemności w poznawaniu dawnej i współczesnej kultury symbolicznej.

Stanisław Zbigniew Kowalik

 O tym jest ta książka. O tym, że zanika zdolność mierzenia się z lepszymi od nas samych, że wielu wręcz takiej możliwości nie przyjmuje do wiadomości albo się nią nie przejmuje, ścigając się w ustanowieniu władczym, po którym nikt już „nie może mi podskoczyć”. Tymczasem uniwersytet jako miejsce, gdzie możliwe jest spotkanie z najlepszymi duchami, choćby i z przeszłości albo innych światów niż nasz lokalny, coraz częściej staje się miejscem sankcjonowania typowych patologii władzy, układów, pozorów i jałowości poznawczej, gdzie wielkość duchowa się nie liczy, dokładniej nie jest brana pod uwagę, ponieważ traktuje się ją jako zbędną zarówno w wyposażeniu przykrawanym do rynku pracy, jak i odnoszonym do układów władczych i ich machinacji. Coraz częściej piastujących pozycje władcze czy zasiadających w radach wydziałowych czy instytutowych nie obowiązują wymogi mądrości jako odpowiedzialności za wartość prawdy i sprawiedliwości respektującej powagę autorytetu i misji uniwersytetu, gdy mają poczucie, że fakt ich władczości i „samodzielności” duchowej rozumianej jako prawo do głosowania i decydowania wedle widzimisię zwalnia z odpowiedzialności właśnie. Zanurzając się w mądrość cudzego myślenia, usiłuję też wyrwać się z okowów lokalnie dominującego barbarzyństwa duchowego ubranego w togi akademickie i posiadającego stopnie naukowe, których słabości, a nawet nędzy i nihilizmu nikt już zwykle nie bierze pod uwagę.

Podziękowania

Wprowadzenie 

Jak to jest robione?

Efekt normatywny książki 

Część I

Wydziedziczenie i imponderabilia kulturowe

Rozdział I

Ukryte przekleństwo wydziedziczenia z kultury

Wstęp. Książka jako wyrzut sumienia 

„Czytaj albo giń!”  

O trudności chwytania zjawiska autorytetu 

O autorytarnym odrzuceniu autorytetu  

Dlaczego szukać obrony dla autorytetu? 

Fragmenty kulturowego świadectwa w sprawie autorytetu 

W miejsce czy w miejscu autorytetu?

Rozdział II

Spór o autorytet jako beznadziejna walka
o imponderabilia kulturowe 

Wstęp  

O „doksycznym” fałszu obrony autorytetu: jak nie bronić
„autorytetu” Jana Pawła II oraz znaczenia intelektualistów 

Błędy logiki i psychologii ataku na zjawisko autorytetu –
dwa typowe przykłady uchybienia 

Współmyślenie z Frankiem Furedim przeciw dominacji
filisterstwa myślowego 

W stronę ontologii wdzięczności przeciw pretensjonalności –
ujęcie Gabriela Marcela  

Jak się przedrzeć do kontaktu z historią: przypadek Giorgio Agambena
pod wpływem Waltera Benjamina i problemu Geniuszu  

Troska o duchowość jako warunek odzyskania Europy –
Jan Patočka i dziedzictwo filozofii dla kultury i edukacji:
o nowy autorytet Sokratesa i filozofii 

Część II

Preliminaria, zdrady i maski

Rozdział III

Przekroje, przechadzki, przypadki, problemy: próba przeglądu
historycznych świadectw, tropów i inspiracji  

Wstęp  

O świadectwie Jerzego Stempowskiego  

Niewdzięczne rysowanie mapy – przypadek Stefana Morawskiego  

Marii Ossowskiej podejście do normatywności autorytetu:
między aksjologiczną chłonnością i obojętnością 

Autorytet historyka w obliczu historycznej (nie)doli uznania:
Jerzy W. Borejsza o Henryku Wereszyckim i o przykładzie
Adama Mickiewicza 

Autorytet przeszłości między wiarą, wiedzą oraz duchowo wyzwalającą i zakorzeniającą erudycją – z inspiracji historycznymi badaniami
i rozważaniami Krzysztofa Pomiana wokół napięć wiara – rozum
oraz procesu koniecznej „dezintegracji kartezjanizmu” 

Rozdział IV

Spory o sytuację autorytetu duchowości wobec pięciu postaci
„zdrady klerków” – Julien Benda i pokłosie jego diagnozy  

Wstęp 

Intelektualiści pomiędzy kulturą i polityką i kontekst polskiej
„zdrady klerków” w ujęciu Jerzego Szackiego  

Przejawy „zdrady klerków” jako patologie postaw autorytetów
według Gustawa Herlinga-Grudzińskiego 

Pierwsza zdrada klerków: rasa, klasa i naród – pragmatyczna służba
interesom doraźnym  

Druga zdrada klerków: porządek, ewolucja świata, zaangażowanie  

Trzecia zdrada klerków – uwiedzenie postmodernizmem, poprawność
polityczna, relatywizm: intelektualiści w narcystycznym duchu
nieodpowiedzialności spektaklu młodości

Czwarta zdrada klerków – przeciętność, formalizm proceduralny,
rynek usług konsumenckich, w trosce o globalność, masowość
i równorzędność 

Zakończenie: piąta zdrada klerków – wertykalny najazd ofiar
wydziedziczenia z kultury, sankcjonujących pozór, cynizm i wygodę
kosztem instytucji kultury, której służba miała być ich powinnością    

Rozdział V

Ubu król jako uniwersalne lustro prawdy. O świecie bez autorytetów

Wstęp 

W stronę pozapolitycznego myślenia o dokonaniu Alfreda Jarry’ego  

Teksty o teatrze u Jarry’ego jako preteksty dla pedagogiki 

Zamiast zakończenia 

Część III

Historie filozoficzne

Rozdział VI

Między redukcją i rehabilitacją. Problem filozofii analitycznej
z autorytetem jako kategorią badawczą i praktyczną 

Wstęp

Problematyczność autorytetu (z) historii filozofii w samej filozofii  

Martha Nussbaum jako przykład wąskiej stereotypizacji
autorytetu i tradycji 

Analiza Richarda B. Brandta jako próba redukcji obecności
autorytetu w etyce  

Kapitał sugestii między rezonansem, magią i kompensacją –
autorytet w kontekście analitycznego dyskursu filozofii prawa
Czesława Znamierowskiego

Rozdział VII

W poszukiwaniu autorytetu jako źródła i partnera wielkości ducha:
przypadek Hegla

Wstęp

Autorytet w porządku uczoności i nauczania

Czy odrzucenie „zewnętrznego autorytetu” znosi problem autorytetu?
Przypadek odniesień do wiedzy i wiary 

Dwie pułapki w historyczno-genetycznym traktowaniu autorytetu 

Stosunek Hegla do „wielkich” i ich autorytetu

Spór Hegla z oświeceniem i światem wywyższającego się
martwego ducha 

Autorytet i dzieło – kwestia mechanizmu znikania i oszustwa 

Autorytet między śladem obiektywności w obliczu obłudy
i etycznością 

O perypetiach recepcji autorytetu Hegla  

Zakończenie  

Rozdział VIII

Myśliciel istotny jako paradoksalne wyzwanie dla autorytetu
i inne komplikacje u Martina Heideggera

Wstęp  

Paradoksy myśliciela istotnego

Martin Heidegger i stosunek do techniki jako model stosunku
do autorytetu oraz ograniczenia i paradoksy tej analogii 

Rozdział IX

Między onieśmielającym słowem władczym a ośmielającą myślą znaczącą:
autorytet według ujęcia Karla Jaspersa 

Wstęp  

Znaczące piętna współczesności 

Pułapki autorytetu nauki, techniki i Zachodu
oraz wyzwanie autorytetu w historii 

Próba konfrontacji z autorytetem Jaspersa

O symetrii i synergii wolności i prawdziwego autorytetu 

Autorytet w obliczu „wiary filozoficznej” w kontekście „objawienia”:
o historyczności i destrukcyjności rozszczepienia autorytetu i wolności 

Zakończenie 

Rozdział X

Przeciw zredukowanym postaciom autorytetu w „wojnie hermeneutyk”:
Paul Ricoeur w obliczu depozytu władzy  

Wstęp

Autorytet jako „przedmiot gry z czasem”  

Socjologiczna redukcja autorytetu w polityce i teologii

Autorytet między piedestałem, świadectwem i patosem 

Autorytet jako źródło długu wdzięczności i zobowiązania oraz szans
służących rozwojowi do ciągłego odzyskiwania w historii myśli  

Autorytet i jego gubienie w edukacji uniwersyteckiej  

Autorytet w perspektywach: pionowej i poziomej 

Powrót do autorytetu dzieł kultury
jako ciągle ułomny powrót do siebie 

Część IV

Nauki społeczne i historia instytucji

Rozdział XI

Autorytet i Kościół: między diakonią i hierarchią
W walce o źródłową tradycję i tożsamość chrześcijaństwa
(konteksty polski i reformacji)  

Wstęp  

Paradoksy historycznego autorytetu Kościoła w Polsce
z perspektywy badań Janusza Tazbira

Jana Kracika ogląd pułapek w walce o autorytet Kościoła

Historyczne odsłony i uwarunkowania autorytetu Kościoła
w Polsce w ujęciu Bohdana Cywińskiego: zabór rosyjski  

Rysy na autorytecie Kościoła i próby jego obrony: Holokaust, pedofilia     

Hans Küng i jego krytycyzm reformacyjny w obrębie katolicyzmu –
teologiczny problem autorytetu przeciw dominującym teologom  

Thomasa Mertona wizja kierownictwa duchowego  

Zamiast zakończenia 

Rozdział XII

Autorytet Marksa w kontekście ekonomii pedagogicznej:
dwoistość wartości i użyteczności. Z inspiracji Kapitałem
przeciw patologiom urzędowych/obiegowych postaci marksizmu

Wstęp 

O fenomenie autorytetu samego Marksa według Schumpetera i innych

Wartość pracy przez pracę wartości jako metamorfozę
i dwoistość wiedzy jako towaru w procesie cyrkulacji edukacyjnej    

Problem dwoistości pracy w kontekście pedagogicznym 

Konsekwencje dla obecności autorytetu w pracy pedagogicznej 

Rozdział XIII

Autorytety w historii socjologii (założyciele, pokolenie przełomu wieku
i ostatni wielcy) 

Wstęp 

Autorytet w socjologii między mistrzem szkoły i klasykiem dyscypliny:
uściślenia Jerzego Szackiego i problem degradacji tradycji  

Autorytet w pułapkach ruchliwości i nieruchliwości społecznej
u Sorokina  

Raymond Aron. Postawy badawcze, wzory autorytetu i zaangażowania       

Pierre Bourdieu. O instrumentalnym funkcjonowaniu autorytetu
w analizie strukturalnej walki o dystynkcję z wykorzystaniem blefu     

Ralf Dahrendorf. O groźbie autorytaryzmu bez autorytetu
oraz o potrzebie podstawowego impulsu ze struktury autorytetu:
o pęknięciu establishmentu i elitarności 

Piotr Sztompka. Autorytet zamiast przemocy jako trudniejszy proces
oddziaływania niż akty jego destrukcji  

Zakończenie