Istnienie i umysł. Studium podstaw filozofii George'a Berkeleya

 

Przedmiotem książki jest historycznofilozoficzna charakterystyka Berkeleyowskiej „nowej zasady”, tj. twierdzenia egzystencjalnego „esse est percipi aut percipere” – „istnieć to być spostrzeganym lub spostrzegać”, stanowiącego fundament jego systemu filozoficznego. W książce zastosowano metodę wewnętrznej analizy doktryn filozoficznych wypracowaną przez Étienne’a Gilsona i Stefana Swieżawskiego, posiłkując się również teorią typów idealnych Maxa Webera. Wbrew dominującej epistemologicznej interpretacji filozofii Berkeleya podkreślono znaczenie metafizycznego wymiaru Berkeleyowskiej „nowej zasady” i w tym duchu zaproponowano rekonstrukcję jej źródeł, założeń i argumentów. Kluczową rolę w przeprowadzonych rozważaniach odegrały analizy Philosophical Commentaries – notatnika filozoficznego Berkeleya. Pozwoliły one na określenie najbliższego kontekstu intelektualnego jego koncepcji, sprecyzowanie etapów rozwoju jego myśli oraz uchwycenie zasadniczej roli „nowej zasady” i wpływów kartezjanizmu (zwłaszcza René Descartes’a i Nicolasa Malebranche’a) oraz pokartezjańskiego sceptyka Pierre’a Bayle’a. Zasadnicze rezultaty książki sprowadzają się do: 1) sformułowania spójnej ontologicznej interpretacji filozofii Berkeleya, która za podstawę bierze Philosophical Commentaries i „nową zasadę”; 2) zakwestionowania zasadności klasyfikowania Berkeleya jako przynależącego w pełni do tradycji empirystycznej i 3) sproblematyzowania kategorii racjonalizmu i empiryzmu w odniesieniu do historii filozofii siedemnastego i osiemnastego wieku.

 

Skróty i sposób cytowania
Wstęp
Rozdział I. Geneza Berkeleyowskiej definicji „istnienia”
1. Uwagi wprowadzające
2. Cel filozofii Berkeleya
3. Sceptycyzm Kartezjusza w kwestii istnienia świata
materialnego
4. Malebranche’a krytyka Kartezjańskiego dowodu na istnienie
świata materialnego
5. Sceptycyzm Pierre’a Bayle’a
6. Sceptycyzm korpuskularny
7. Uwagi końcowe: Berkeleyowska strategia antysceptyczna
Rozdział II. Sposób istnienia świata fizycznego: Esse est percipi aut posse percipi
1. Uwagi wprowadzające
2. Status ontyczny idei
a. Status questionis
b. Antypsychologizm
c. Psychologizm
d. Reifikacja idei
3. „Nowa zasada”
4. Definicja istnienia świata fizycznego
a. Interpretacja I: Teoria stopni istnienia
b. Interpretacja II: Teoria mocy
c. Interpretacja III: Posybilistyczny opis „nowej zasady”
5. Relacja idei do umysłu Boskiego
6. Rola Boga jako potencjalnego perceptora świata fizycznego
7. Uwagi końcowe: Samodzielność świata fizycznego
Rozdział III. Sposób istnienia umysłów: Esse est percipere aut velle
1. Uwagi wprowadzające
2. Definicja istnienia umysłów
3. Koncepcje umysłu
a. Koncepcja pierwotna
b. Koncepcja przejściowa
c. Koncepcja umysłu w ujęciu „nowej zasady”
4. Trudności Berkeleyowskiej koncepcji umysłu
5. Relacja umysł–idee
a. Zasada odrębności
b. Zasada podtrzymywania
c. Zasada tożsamości
6. Umysły skończone a umysł nieskończony
7. Uwagi końcowe: Niekonkluzywność Berkeleyowskiej koncepcji umysłu
Zakończenie
Bibliografia
Summary
Indeks nazwisk
 

 

„Książka Piotra Szałka pod względem przyjętej metody, struktury, celów badawczych i osiągniętych rezultatów jest osiągnięciem wybitnym, zasługującym na szczególne uznanie i publikację, gdyż będzie stanowiła znaczący wkład do badań nad filozofią nowożytną, a w szczególności nad filozofią Berkeleya, która zasługuje na znacznie szersze zainteresowanie polskich historyków filozofii i filozofów, niż to miało miejsce dotychczas”.

 

dr hab.  Miłowit Kuniński, Uniwersytet Jagielloński

 

„Rozprawa Piotra K. Szałka stanowi wyróżniającą się, oryginalną i bogatą monografię na temat filozofii (ontologii i epistemologii) Berkeleya oraz jej kontekstów. Rozprawa ta ujawnia ogromną wiedzę i umiejętności badawcze Autora. Jej wydanie wzbudzi zainteresowanie szerszego grona czytelników, nie tylko historyków filozofii nowożytnej”.

 

prof. dr hab.  Jacek Wojtysiak, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II