Kalający własne gniazdo. Artyści i obrachunek z przeszłością

Wizja odrzucenia przez grupę to jeden z silniejszych lęków od zawsze towarzyszący życiu człowieka. Sprzeciw wobec ogółu, wyjście z cienia konformizmu i zrobienie tego, co publicznie niedopuszczalne, jest natomiast jedną z większych ludzkich pokus. Zazwyczaj pozostaje ona niezrealizowana, może jedynie liczyć na zastępczą sublimację w formie podziwu dla nonkonformistycznych artystów lub bohaterów ze świata sztuki i kultury popularnej. Publiczne łamanie porządku narzuconego przez większość to przypadek jeszcze rzadszy, zarezerwowany dla najbardziej wytrwałych jednostek, które ze społecznego odtrącenia tworzą często „profesję” skandalisty. Tematem książki jest próba opisania takich właśnie osób i zrozumienia fenomenu figury „kalającego własne gniazdo” (niem. Nestbeschmutzer) – postawy rezygnującej z nakazu grupowej lojalności na rzecz brutalnej krytyki własnego społeczeństwa. „Kalanie gniazda” analizowane jest na przykładzie dyskursu publicznego w Austrii i sporów o jej narodowosocjalistyczną przeszłość, które prowokowali niepokorni artyści, m.in. Thomas Bernhard, Elfriede Jelinek, Peter Turrini, Robert Menasse i Martin Pollack. 

Karol Franczak – socjolog i kulturoznawca, adiunkt w Instytucie Socjologii UŁ. Zajmuje się problematyką sfery publicznej, pamięci zbiorowej oraz analizą działalności współczesnych elit symbolicznych. Autor licznych tekstów z obszaru literatury austriackiej, m.in. posłowia do powieści Thomasa Bernharda Kalkwerk (2010).

SPIS TREŚCI

Podziękowania

Wstęp

FIGURA „KALAJĄCEGO WŁASNE GNIAZDO”

Schemat analizy

Rozdział 1

ROZLICZENIE I OBRACHUNEK

Rozdział 2

PRZESZŁOŚĆ W AUSTRIACKIM DYSKURSIE PUBLICZNYM

„Amnezja” – między wyparciem, milczeniem i zapomnieniem

Mit „pierwszej ofiary”

Transformacja mitu „pierwszej ofiary” i paradoksy figuracji My–Oni

Historyczno-socjologiczny kontekst powojennego antysemityzmu w Austrii

Po przełomie

Rozdział 3

PUBLICZNA ROLA Artystów „KALAJĄCYCH WŁASNE GNIAZDO”

Sztuka na forum publicznym – medialne objaśnienia wydarzeń artystycznych

Współczesne elity symboliczne a społeczna rola Nestbeschmutzer

Przeciwskuteczność skandalu w nagłaśnianiu problemów społecznych

Medialne konstruowanie figury „kalającego własne gniazdo”

Nestbeschmutzer jako idiom w komunikowaniu publicznym

Rozdział 4

Obrachunek poprzez teatr i literaturę

Niewygodna opozycja

Thomas Bernhard – wróg publiczny czy sumienie Austrii?

Debata wokół Heldenplatz

Zakończenie

EDUKACYJNA PORAŻKA NESTBESCHMUTZER?

Bibliografia

Indeks nazwisk