Kapitał społeczny w szkołach różnego szczebla Tom 2. Diagnoza i uwarunkowania

Oddawana obecnie do rąk Czytelników książka jest drugą częścią raportu z pierwszego pomiaru (a zarazem drugim tomem serii). Tak jak pierwsza, jest poświęcona szkole, tylko w innym aspekcie. Mianowicie – korzystając z odpowiedzi studentów dotyczących ich doświadczeń szkolnych wykorzystanych w pierwszym tomie – dokonujemy teraz próby analizy i oceny roli szkół niższego szczebla w procesie kształtowania i rozwoju kapitału społecznego. Trzecia (ostatnia) część raportu z pierwszego pomiaru odnosi się do materiału zgromadzonego w odpowiedzi na pytanie otwarte: Jak to jest być uczniem z perspektywy studenta I roku? 

   Z satysfakcją zatem oddajemy do rąk Czytelników drugi tom cyklu „Maturzyści 2005’ – Studenci UAM w Poznaniu”. Jego struktura jest przejrzysta. Tom otwiera esej opublikowany w 2008 r. pt. Erozja kapitału społecznego w szkolonej kulturze nieufności. Autorka tomu zdecydowała się na zamieszczenie go w tym miejscu, ponieważ podjęła w nim u progu badań próbę odpowiedzi na pytanie: Na ile szkoła jest – mówiąc słowami Janusza Czapińskiego (2006) – „przestrzenią, w której i poprzez którą [...] tworzony jest kapitał społeczny”, i jakie można stawiać prognozy pod tym względem? Odpowiedź nie jest optymistyczna, na co wskazuje tytuł eseju, jak również większość innych tekstów zamieszczonych w tomie, w którym pierwotnie został wydrukowany. Pytanie to stawiamy teraz ponownie, by odpowiedzieć na nie jeszcze raz, ale na podstawie badań empirycznych przeprowadzonych przez nasz Zespół, o których traktuje niniejsza książka.

   Ma ona w gruncie rzeczy charakter zwięzłego raportu (o jego podstawach metodologicznych mowa jest w drugim rozdziale). W trzecim prezentujemy badaną próbę w świetle zmiennych niezależnych: zasobów osobowych, rodzinnych i środowiskowych. Kolejne dwa rozdziały to ocena wielkości i struktury szkolnych zasobów kapitału społecznego (w wymiarach zaufania i zaangażowania) i ich uwarunkowań. Z racji bogatego materiału empirycznego autorzy mieliśmy trudność ze zbudowaniem tyleż przejrzystej, co wyczerpującej struktury książki. Zdecydowaliśmy się na przedstawienie portretu próby w świetle zmiennych niezależnych w oddzielnym rozdziale. Nie uniknęliśmy zatem powtórzeń w rozdziale piątym poświęconym weryfikacji hipotez. Rozdział szósty stanowi omówienie jakości kultury szkoły i jej związków ze szkolnymi zasobami kapitału społecznego. W tym przypadku wątki te prezentujemy w osobnym rozdziale z uwagi na złożoność zmiennej jakość kultury szkoły, a także jej znaczenie dla przedstawionych w tomie analiz. Części empiryczne kończy próba podsumowania wyników badań. Książkę zamyka mój tekst będący swoistym komentarzem, pt. Szkoła jako „przestrzeń w której i przez którą tworzony jest kapitał społeczny”? Suplement do „Erozji kapitału...”. Zwracam w nim między innymi uwagę na niebezpieczeństwa pozorowanych działań na rzecz kapitału społecznego – zarówno na poziomie szkoły, jak i władz oświatowych różnego szczebla.

   W przygotowaniu tej książki towarzyszyła nam życzliwość wielu osób. Spośród nich szczególne wyrazy wdzięczności kierujemy do Recenzentów niniejszego tomu: profesorów Doroty Klus-Stańskiej oraz Bogusława Śliwerskiego. Ich krytyczne uwagi pozwoliły nam udoskonalić tekst, choć i tak odpowiedzialność za jego ostateczny kształt spoczywa na nas. Nie możemy nie wspomnieć o wielkim wsparciu, jakiego nieustannie doświadczamy ze strony Oficyny Wydawniczej „Impuls”, a zwłaszcza dyrektora Wojciecha Śliwerskiego i redaktor Beaty Bednarz. Dzię­kujemy.

  Poszczególne fragmenty opracowania mają swoich autorów, toteż są przez nich sygnowane nazwiskami.

Maria Dudzikowa Poznań, styczeń 2011

Spis treści:

Wprowadzenie          

I
Erozja kapitału społecznego w szkole w atmosferze nieufności
(Maria Dudzikowa)
1.    Erozja kapitału społecznego? „Nie ma co płakać...”?     
2.    Postawienie problemu       
3.    Między nadzieją a iluzją    
4.    Zaangażowane obywatelstwo nie jest w cenie u młodzieży szkolnej     
5.    Potrzeba wycho(wy)wania uczniów do aktywności obywatelskiej
i jej niektóre blokady       
6.    Szkoła dzisiaj, czyli kultura nieufności we „wspólnocie szatniowej”        
7.    Zwiększanie zasobów kapitału społecznego w szkole
przez codzienną praxis       
II
Uwagi metodologiczne i procedura badań
(Sylwia Jaskulska, Renata Wawrzyniak-Beszterda)
1.    Zarys metodologiczny badań        
2.    Charakterystyka próby        

III
Zasoby kapitału osobowego, rodzinnego i środowiskowego badanych
1.    Kapitał osobowy (Karina Knasiecka-Falbierska)    
1.1.    Dziedzina studiów         
1.2.    Płeć           
1.3.    Poziom indywidualnych osiągnięć edukacyjnych        
1.3.1.    Poziom poczucia osiągnięć szkolnych          
1.3.2.    Ocena zachowania        
1.4.    Poziom samooceny badanych     
1.5.    Stopień nasilenia optymizmu wobec możliwości realizacji celów
i dążeń życiowych     
1.6.    Uczestniczenie w praktykach religijnych    
2.    Kapitał rodzinny (Sylwia Jaskulska, Renata Wawrzyniak-Beszterda)          
2.1.    Kapitał ekonomiczny rodziny       
2.1.1.    Ocena badanego dotycząca standardu materialnego rodziny         
2.1.2.    Pomoc materialna ze strony rodziców     
2.1.3.    Ocena badanego dotycząca jego warunków
do odrabiania lekcji       
2.1.4.    Stopień korzystania z płatnych zajęć dodatkowych        
2.1.5.    Dostęp do Internetu          
2.2.    Kulturowy kapitał zinstytucjonalizowany rodziny        
2.2.1.    Wykształcenie rodziców       
2.2.2.    Korzystanie z edukacji przedszkolnej         
2.3.    Ucieleśniony kapitał kulturowy rodziny     
2.3.1.    Poczucie zbieżności własnych celów i dążeń życiowych
z celami i dążeniami matki oraz ojca       
2.3.2.    Wsparcie ze strony matki i ojca otrzymywane przez badanych
w różnych sytuacjach życiowych        
2.3.3.    Ocena respondenta dotycząca jego rozmów z matką i ojcem        
3.    Kapitał środowiskowy (Mateusz Marciniak)       
3.1.    Województwo       
3.2.    Miejsce zamieszkania        
3.3.    Lokalizacja szkoły     
3.4.    Lokalizacja szkoły względem miejsca zamieszkania    
3.5.    Korzystanie z dojazdu do szkoły     


IV
Kapitał społeczny szkoły – diagnoza
1.    Szkolne zasoby zaufania (Ewa Bochno)         
2.    Szkolne zasoby zaangażowania (Sylwia Jaskulska)        

V
Kapitał społeczny szkoły – uwarunkowania
1. Szkolny kapitał społeczny a kapitał osobowy badanych
(Karina Knasiecka-Falbierska)         
1.1.    Dziedzina studiów    
1.2.    Płeć        
1.3.    Poziom indywidualnych osiągnięć edukacyjnych     
1.4.    Poziom samooceny badanych        
1.5.    Stopień nasilenia optymizmu wobec możliwości  realizacji celów
i dążeń życiowych        
1.6.    Uczestniczenie w praktykach religijnych        
2.    Szkolny kapitał społeczny a kapitał rodzinny badanych
(Sylwia Jaskulska, Renata Wawrzyniak-Beszterda)        
2.1.    Kapitał ekonomiczny rodziny badanego        
2.2.    Kulturowy kapitał zinstytucjonalizowany rodziny         
2.3.    Kulturowy kapitał ucieleśniony rodziny badanego       
3.    Szkolny kapitał społeczny a kapitał środowiskowy badanych
(Mateusz Marciniak)         
3.1.    Województwo         
3.2.    Miejsce zamieszkania        
3.3.    Lokalizacja szkoły     
3.4.    Lokalizacja szkoły względem miejsca zamieszkania    
3.5.    Korzystanie z dojazdu do szkoły        


VI
Szkolny kapitał społeczny a jakość kultury szkoły
(Ewa Bochno, Ireneusz Bochno)
1.    Jakość kultury szkoły         
1.1.    Szkolne zasoby sprzyjające kreowaniu „szlachty szkolnej”    
1.2.    Szkolne zasoby sprzyjające nabywaniu i pomnażaniu
kapitału ludzkiego uczniów     
1.3.    Szkolne zasoby materialne       
2.    Szkolne zasoby zaufania i zaangażowania a jakość kultury szkoły     

VII
Kapitał społeczny w szkołach – próba podsumowania
(Sylwia Jaskulska, Renata Wawrzyniak-Beszterda)
1.    Szkolne zasoby kapitału społecznego a kapitał osobowy, rodzinny
i środowiskowy badanych oraz jakość kultury szkoły  
1.1.    Struktura szkolnych zasobów kapitału społecznego     
1.2.    Weryfikacja hipotez badawczych – podsumowanie       

VIII
Szkoła jako „przestrzeń, w której i poprzez którą
tworzony jest kapitał społeczny”? Suplement do „Erozji kapitału...”
(Maria Dudzikowa)
1.    Na przecięciu dwóch pól       
2.    Szersze pole społeczne         
3.    W zaczarowanym kręgu pozoru?  
Spis tabel     

Spis wykresów        

Aneks     

Bibliografia