Koszula i krawat Obrazki wyłaniające się dorosłości

O czym jest ta książka?

O poszukiwaniach drogi, którą chcieliśmy odkryć dla dorosłych osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną, aby mogły budować swoje miejsce w otwartym społeczeństwie, a także o spotkaniu, które się zbliża i które jest nieuchronne. Żeby mogło do niego dojść, trzeba zburzyć mity i stereotypy tkwiące w naszych umysłach i z trudem dające się wykorzeniać. Autorzy wychodzą z założenia, że problematyczność podmiotowości niepełnosprawnych intelektualnie dotyczy prawdopodobnie warunków możliwości bycia razem normalnych i nienormalnych we wspólnej przestrzeni. To „razem” odnosi się przede wszystkim do nienarzucania niepełnosprawnym tylko swojego sposobu widzenia świata, a także realnego spojrzenia na ich możliwości bycia w tym świecie.

Publikacja pokazuje ludzi z głębszą niepełnosprawnością intelektualną w codziennych i niecodziennych sytuacjach, z ich mocniejszymi i słabszymi stronami. Czytelnikowi należy się wyjaśnienie: dlaczego, pomimo wyraźnie holistycznego (fenomenologicznego) ujmowania problematyki podjętej w opracowaniu, używamy ciągle określeń: „głębsza niepełnosprawność intelektualna” czy „umiarkowana niepełnosprawność intelektualna” (która wraz ze znaczną niepełnosprawnością umysłową składa się właśnie na głębszą, w świetle medycznych i klinicznych opisów opartych na pomiarze możliwości intelektualnych osoby). Chcemy pokazać, że w kręgu naszych zainteresowań leży tematyka związana z budowaniem samostanowienia właśnie wśród tych, wobec których ciągle nie potrafimy się odnaleźć w społecznej rzeczywistości. Jest to grupa niejednorodna pod względem możliwości rozwoju intelektualnego i emocjonalnego czy podjęcia wyzwań stawianych członkom społeczeństwa. Do naszego projektu wybraliśmy osoby, z którymi można się było porozumieć za pomocą mowy, i takie, które potrafiły same się obsługiwać, dbać o higienę osobistą, ale przede wszystkim komunikowały, że są dorosłe i chcą być samodzielne. W świetle dostępnej dokumentacji ich intelektualne i społeczne funkcjonowanie odpowiadało umiarkowanemu poziomowi niepełnosprawności umysłowej.

Struktura książki jest nie całkiem spójna, a każdy rozdział otwarty. Nie podajemy w niej recepty ani na tworzenie podmiotowości człowieka niepełnosprawnego, ani też na sposoby pracy z nim. Przedstawione opisy, komentarze, wątpliwości stanowią rezultat badań empirycznych podjętych w ramach projektu realizowanego przez dwa lata. Jednak inspiracje do pracy z osobami niepełnosprawnymi sięgają znacznie wcześniejszego okresu i są wpisane w nurt zainteresowań zawodowych i dociekań naukowych autorów. Stąd wiele przykładów pochodzi z doświadczeń, obserwacji, rozmów i innych form pracy z osobami z niepełnosprawnością intelektualną w minionych latach.

Próbujemy pokazać nasze zmagania w kierunku przerwania stereotypowej pajęczyny niemożności, w której jesteśmy wszyscy zaplątani. Wszyscy – znaczy nasi bohaterowie z umiarkowaną niepełnosprawnością intelektualną, ich rodzice, terapeuci, przedstawiciele społeczeństwa oraz my, autorzy opracowania. Staraliśmy się być blisko naszych bohaterów, w miarę możliwości nie tylko przemawiać ich językiem, ale także spróbować odczytać ich język w działaniu, w praktyce. Wartością tej książki jest perspektywa krytyczna, pojawiająca się zarówno w spojrzeniu na prezentowane własne przedsięwzięcia, jak i we wprowadzeniu języka filozofii nie tylko do analizy badań, ale też do samych praktyk. Krytyka nie jest wypominaniem błędów, lecz dyskursywnym spojrzeniem na możliwości dokonywania zmiany w życiu niepełnosprawnych i ich otoczenia. Dlatego tak ważna jest rola terapeutów, którzy zgodzili się na aktywny udział w badaniach, dzieląc się własnymi spostrzeżeniami i godząc się równocześnie na różnorodne uwagi[...]

Spis treści:

Wprowadzenie      

1. „Rozumne podmioty tworzą idealne społeczeństwo” – filozoficzne korzenie „ugruntowanej pozycji” osoby z niepełnosprawnością intelektualną   

1.1. Do czego praktykom potrzebna jest teoria?  
1.2. W stronę perspektywy filozoficznej    
1.3. Krytyczne spojrzenie na uwarunkowania podmiotowości osób z niepełnosprawnością intelektualną   
1.4. Samostanowienie    
1.5. Perspektywa dyskursu    
1.6. Filozofia troski o siebie       
1.7. Jak z proponowanej zmiany mogą korzystać pedagodzy?       

2. Koncepcja empowermentu jako inspiracja do kreowania miejsca osoby z niepełnosprawnością intelektualną w społeczeństwie 

2.1. Czym jest empowerment?    
2.2. Empowerment jako wyzwanie dla pedagogiki specjalnej  
2.2.1. Empowerment jest wielowymiarowy 
2.2.2. Różne poziomy empowermentu  
2.2.3. Nowe obszary badań nad empowermentem osób z niepełnosprawnością intelektualną   

3. Osoba z niepełnosprawnością intelektualną w drodze z rezerwatu do supermarketu (coś się zmienia) 

3.1. Dorosłość osoby z niepełnosprawnością intelektualną w percepcji społecznej
3.1.1. Oblicza troski najbliższych
3.1.2. Motywy troski najbliższych
3.1.3. W stronę większego ryzyka – jak można choć trochę odejść od rodziców?
3.1.4. Jak społeczeństwo utwierdza wyuczoną bezradność – samodzielność z Caritasem
3.2. Trudna droga w stronę zmiany 
3.2.1. Próby decydowania o sobie w kontekście społecznego przyzwolenia
3.2.2. Regulaminy i dyskrecja – ustanawianie granic samodzielności  
3.3. Jak osoby z niepełnosprawnością intelektualną próbują otwierać się na własną dorosłość?
3.3.1. Cena za skrawek samostanowienia 
3.3.2. Kim jestem? 
3.4. Osoby niepełnosprawne intelektualnie też przeżywają konflikty   

4. Popatrzmy inaczej – dlaczego tak trudno się spotkać? 

4.1. Zasada Kasprowego Wierchu      
4.2. Projekt: samodzielność na warsztatach    
4.2.1. Nasi bohaterowie    
4.2.2. W poszukiwaniu zróżnicowanych praktyk – na czym polega samodzielność?
4.2.3. Razem, ale osobno – relacje z instruktorami 
4.3. Sprzyjać rozwijaniu czy „upupianiu”? 

5. Uczymy się – różne perspektywy 

5.1. Jak w przedszkolu – pierwsza rozmowa 
5.2. Zakupy 
5.3. Następny krok – przygotowujemy posiłki
5.4. Wyjazd do Wrocławia – co widział kierownik warsztatów    
5.4.1. Podróż pociągiem   
5.4.2. Spotkanie  
5.4.3. Siedem samodzielnych dni    
5.5. Widziane z Wrocławia      
5.5.1. Inaczej niż zwykle    
5.5.2. Teatr po raz pierwszy  
5.5.3. Teatr po raz drugi – w sytuacjach granicznych na zakończenie projektu   

6. Niedokończone obrazki – i co dalej? Rezygnacja z pokusy zaczarowywania świata   

6.1. Czego uczyć osoby niepełnosprawne intelektualnie?
6.2. Jak odczytywać potencjał osób niepełnosprawnych intelektualnie? 
6.3. Jak uczyć osoby niepełnosprawne intelektualnie?
Indywidualizm czy uniwersalizm 
6.4. Reguły jako znaki 
6.5. Spotkanie powodujące, że wyruszamy w drogę do siebie

Bibliografia