Kształtowanie się celów życiowych nastolatków w pieczy instytucjonalnej Model ontologiczno-gnozeologiczny

Współczesne nauki pedagogiczne, szczególnie pedagogika specjalna, w tym również pedagogika resocjalizacyjna, stanowiąca na razie subdyscyplinę pedagogiki specjalnej, nie tylko ukierunkowują się na działania mające na celu wpisanie dotychczasowych rozwiązań teoretycznych i praktycznych w wymogi aktualnego poziomu rozwoju cywilizacji ludzkiej, ale przede wszystkim dokonują nowej interpretacji oraz reinterpretacji zagadnień znanych i obecnych w przebiegu doświadczeń historycznych. Monografię przygotowaną przez dr Karinę Szafrańską postrzegam we wskazanych kontekstach, relacjach, wymiarach oraz założeniach. Opierając się na humanistyczno-emancypacyjnej wizji współczesnej pedagogiki resocjalizacyjnej, autorka podjęła badania naukowe, których założeniem było nie tylko poznanie celów życiowych wychowanków młodzieżowych ośrodków wychowawczych, determinant indywidualnych, społecznych i kulturowych, przyczyniających się do kształtowania przywołanych celów danej grupy adolescentów, ale także opracowanie modelu resocjalizacji, który uwzględnia zakres formowania, modyfikacji oraz rekonstrukcji celów życiowych młodzieży wykazującej zachowania zdefiniowane jako niedostosowane społecznie. Modelu o charakterze utylitarnym, postulującego zasadę otwartości na osobę, jej indywidualne potrzeby i środowisko. Modelu resocjalizacji we współpracy i współdziałaniu różnych ludzi i modalności socjalizacji: rodzinnej, instytucjonalnej, profesjonalnej, lokalnej. […] książka jest bardzo potrzebna, gdyż przedstawia zagadnienia resocjalizacji wychowanków młodzieżowych ośrodków wychowawczych w kontekście współczesności, humanizacji, inkluzji, czynienia działalności resocjalizacyjnej sublimowaną z potrzebami jednostkowymi, oczekiwaniami społecznymi oraz maksymalnie możliwą efektywnością.

Z recenzji prof. zw. dr hab. Marzenny Zaorskiej

W zmiennej i różnorodnej rzeczywistości społeczno-kulturowej każdy człowiek staje przed koniecznością samodzielnego i nieustającego budowania własnej biografii, planowania przyszłości, wyznaczania celów i planów życiowych. W okresie adolescencji, będąc u progu dorosłości, młodzież podejmuje ważne decyzje życiowe, związane z wyborem zawodu, dalszym kształceniem, zatrudnieniem czy budowaniem rodziny. Są one rezultatem wielorakich doświadczeń i przemyśleń, zmierzających do lepszego zrozumienia świata. W realiach neoliberalnego społeczeństwa gubią się młodzi ludzie, wychowani w kochających i wspierających rodzinach, kończący dobre szkoły. Jakie zatem szanse na rozumienie współczesnego świata i celowe konstruowanie własnego życia ma młodzież zagrożona niedostosowaniem społecznym czy nieprzystosowana społecznie? Wszelkie oddziaływania wychowawcze wiążą się z „ukształtowaniem prawidłowej postawy wychowanka wobec przyszłego życia”, a więc przygotowaniem się do lepszego życia poprzez naukę, zdobycie zawodu, znalezienie własnego miejsca w społeczeństwie oraz założenie własnej zdrowej i trwałej rodziny. Analiza obrazu wymarzonej przyszłości pozwala ocenić, według jakiego wzoru wychowanek modeluje własne „ja” i jakimi wartościami się kieruje. W wyniku nieudanego procesu socjalizacji może powstać „spaczony” plan życiowy, skierowany przeciw systemowi normującemu, reprezentowanemu przez obyczaj, prawo czy wychowanie.

Celem badań przedstawionych w niniejszej publikacji było poznanie celów życiowych młodych ludzi przebywających w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych województwa mazowieckiego oraz zbadanie wybranych, dotąd nieanalizowanych w tej grupie, determinant, które te cele kształtują. Autorka proponuje zbudowanie modelu relacji pomiędzy celami życiowymi a takimi determinantami, jak: orientacja pozytywna, sprawczość i wspólnotowość czy poczucie osamotnienia, który może być pomocny w opracowaniu metod oddziaływań pedagogicznych i terapeutycznych, wspierających wychowanków w wyborach dotyczących przyszłości. Analiza niezbadanych dotąd w tej grupie determinant ma również ogromne znaczenie dla korygowania planów życiowych osób z nieprawidłowo przebiegającą socjalizacją, zagrożonych nieprzystosowaniem społecznym, a tym samym zwiększenia efektywności szeroko pojętej profilaktyki, przeciwdziałania zagrożeniu nieprzystosowania społecznego młodzieży.

Spis treści:

Wstęp      

Rozdział 1
Koncepcje teoretyczne wykorzystywane w resocjalizacji ukierunkowanej na kształtowanie celów życiowych nieletnich    

1.1. Wybrane teorie antropologiczno-filozoficzne 
1.2. Behawioryzm, psychologia humanistyczna i nurt poznawczy 
1.2.1. Koncepcje społeczno-poznawcze  
1.2.2. Koncepcja psychotransgresjonizmu  
1.2.3. Wybrane teorie socjologiczne istotne w resocjalizacji nieletnich

Rozdział 2
Problematyka celów życiowych ludzi ze szczególnym uwzględnieniem adresatów resocjalizacji  

2.1. Cele życiowe i pojęcia pokrewne 
2.1.1. Dylematy wyznaczania celów      
2.1.2. Cele życiowe a wyobrażenia, marzenia i aspiracje    
2.1.3. Cele życiowe a orientacje życiowe   
2.2. Cele życiowe w świetle teorii społeczno-poznawczych   
2.2.1. Poczucie własnej skuteczności      
2.2.2. Samoregulacja i samowzmacnianie    
2.2.3. Koncepcja autodeterminacji   
2.3. Mechanizmy kształtowania się celów życiowych w okresie adolescencji 

Rozdział 3
Uwarunkowania kształtowania celów życiowych młodzieży w okresie adolescencji  

3.1. Kształtowanie się systemu wartości  
3.1.1. Psychospołeczne, kulturowe i osobowościowe determinanty kształtujące cele życiowe a niedostosowanie społeczne
3.1.2. Uwarunkowania psychologiczne 
3.1.3. Uwarunkowania socjologiczne 
3.1.4. Uwarunkowania pedagogiczne 
3.2. Wybrane osobowościowe determinanty celów życiowych 
3.2.1. Samoocena    
3.2.2. Orientacja pozytywna   
3.2.3. Poczucie osamotnienia 
3.2.4. Sprawczość i wspólnotowość 
3.2.5. Moralność, etyka, kody etyczne  
3.3. Cele życiowe młodzieży w badaniach wybranych autorów   

Rozdział 4
Teoretyczno-metodologiczne podstawy badań nad celami życiowymi wychowanków młodzieżowych ośrodków wychowawczych  

4.1. Wyjaśniana koncepcja teoretyczna    
4.2. Cele badań   
4.3. Problemy badawcze    
4.4. Strategie, typ i schemat badań oraz narzędzia zastosowane w badaniach własnych  
4.4.1. Strategie badań   
4.4.1.1. Badanie ilościowe  
4.4.1.2. Typy badań  
4.4.1.3. Schemat badań   
4.4.1.4. Charakterystyka narzędzi badawczych   
4.4.1.5. Badanie jakościowe  
4.4.1.6. Dyspozycje do wywiadu (narzędzie własne)      
4.5. Operacjonalizacja i indeks zmiennych   
4.5.1. Indeks zmiennych wyjaśnianych   
4.5.2. Indeks zmiennych wyjaśniających   
4.5.3. Teren i organizacja badań   
4.6. Charakterystyka badanej populacji wychowanków młodzieżowych ośrodków wychowawczych  

Podsumowanie    

Rozdział 5
Charakterystyka celów życiowych wychowanków młodzieżowych ośrodków wychowawczych  

5.1. Zależność między celami życiowymi a płcią i miejscem zamieszkania badanych wychowanków MOW
5.2. Zależność między celami życiowymi a liczbą i czasem pobytu wychowanków w MOW, realizowanymi programami resocjalizacyjnymi i skutecznością działań resocjalizacji
5.3. Zależność między celami życiowymi wychowanków MOW a uzyskiwanym wsparciem i poczuciem stygmatyzacji 

Podsumowanie  

Rozdział 6
Wybrane determinanty celów życiowych wychowanków młodzieżowych ośrodków wychowawczych 

6.1. Charakterystyka wybranych determinantów (zmiennych) 
6.1.1. Pięć kodów etycznych – Kwestionariusz Etyk 
6.1.2. Sprawczość i wspólnotowość   
6.1.3. Samoocena i orientacja pozytywna   
6.1.4. Poczucie osamotnienia  
6.1.5. Skala Braku Tolerancji      
6.1.6. Test Item Personality Inventory (TIPI)      
6.2. Zależność między determinantami celów życiowych a płcią badanych wychowanków MOW
6.3. Zależność między determinantami celów życiowych a przekonaniem badanych wychowanków MOW o skuteczności oddziaływań terapeutycznych oraz liczbą pobytów w MOW 
6.4. Zależność między badanymi determinantami celów życiowych a poczuciem wsparcia i stygmatyzacji 

Podsumowanie 

Rozdział 7
Wyniki analizy skupień uwarunkowań celów życiowych wychowanków młodzieżowych ośrodków wychowawczych 

7.1. Wynik analizy skupień – Skala Celów Życiowych 
7.2. Wynik analizy skupień – Skala Etyk 
7.3. Wynik analizy skupień – Skale Sprawczości i Wspólnotowości 
7.4. Wynik analizy skupień – Skale Orientacji Pozytywnej oraz Samooceny
7.5. Model wyjaśniający klasyfikację skupień uwarunkowań celów życiowych wychowanków MOW 

Podsumowanie 

Rozdział 8
Omówienie wyników badań dotyczących celów życiowych i ich uwarunkowań psychospołecznych uzyskanych przez badanych usamodzielnianych wychowanków w relacji do ogólnej grupy badanej młodzieży w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych   

8.1. Cele życiowe  
8.2. Kwestionariusz Etyk      
8.3. Skale do Pomiaru Orientacji Sprawczej i Wspólnotowej oraz Skale Niepohamowanej Sprawczości i Niepohamowanej Wspólnotowości   
8.4. Skala Samooceny SES 
8.5. Skala Orientacji Pozytywnej 
8.6. Poczucie samotności   
8.7. Zależność między celami życiowymi a danymi metryczkowymi 
8.8. Zależność między celami życiowymi a pobytem w MOW
Wybrane aspekty 
8.9. Zależność między celami życiowymi a wsparciem i poczuciem stygmatyzacji  

Podsumowanie   

Rozdział 9
Model wyjaśniający kształtowanie się celów życiowych wszystkich usamodzielnianych i nieusamodzielnianych badanych wychowanków młodzieżowych ośrodków wychowawczych   

9.1. Związek między analizowanymi zmiennymi (determinantami celów życiowych) a celami życiowymi wychowanków MOW   
9.2. Modele regresyjne wyjaśniające kształtowanie się celów życiowych 
9.3. Wyniki modelowania strukturalnego celów życiowych  

Podsumowanie 

Rozdział 10
Wyniki badań jakościowych    

10.1. Charakterystyka badanych    
10.2. Uzależnienia   
10.3. Wyniki dla wielokrotnych mediacji  
10.4. Ontologiczno-gnozeologiczny model kształtowania się celów życiowych młodzieży niedostosowanej społecznie  

Rozdział 11
Weryfikacja wielowymiarowego modelu kształtowania się celów życiowych młodzieży niedostosowanej  

Rozdział 12
Dyskusja wyników i wnioski z badań   

Zakończenie   

Bibliografia      

Spis schematów, tabel i wykresów 

Aneks  

Streszczenie 

Abstract   

Contents    

Introduction