Metodyka procesu resocjalizacji w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych

W obecnej rzeczywistości dostrzega się wzrost zachowań dewiacyjnych wśród różnych grup wiekowych, co sprawia, że nie maleje zainteresowanie poszukiwaniem skutecznych sposobów ich eliminowania i zapobiegania. […]

W kręgu powyższych, społecznie i pedagogicznie ważnych oraz aktualnych kwestii pozostają zagadnienia resocjalizacji instytucjonalnej młodzieży niedostosowanej społecznie, które są podejmowane przez dra Michała Kranca w niniejszej publikacji. Autor analizuje je pod kątem metodycznym dotyczącym formalno-prawnej organizacji, założeń teoretycznych odnoszących się do poszczególnych obszarów zadaniowych oraz sposobów ich osiągania. […]

Na podstawie dokonanych analiz formułuje także postulat o potrzebie modernizowania i reformowania młodzieżowych ośrodków wychowawczych. Wskazania do proponowanych zmian organizacyjno-metodycznych przedstawia w autorskim opracowaniu, tj. Ramowym rozkładzie dnia pracy resocjalizacyjnej w młodzieżowym ośrodku wychowawczym oraz Podstawie programowej wychowania resocjalizacyjnego dla młodzieżowych ośrodków wychowawczych. […]

Ponadto należy podkreślić, że książka jest poznawczo wartościowa, wyróżnia ją bowiem praktyczna użyteczność dla potrzeb kształcenia i doskonalenia kadr placówek resocjalizacyjnych.

Z recenzji dr hab. Danuty Kowalczyk, prof. UO

W niniejszej publikacji zajeto się procesem resocjalizacji realizowanym w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych (MOW) typu wychowawczo-resocjalizacyjnego. Niedostosowanie społeczne wychowanków tych ośrodków prowadzi do konieczności stosowania oddziaływań resocjalizacyjnych zgodnie z przesłankami teoretycznymi procesu resocjalizacji. Eliminowanie zachowań antagonistyczno-destruktywnych powinno się odbywać poprzez oddziaływania psychokorekcyjne i psychoterapeutyczne. Takie działania mają za zadanie spowodowanie u jednostek nieprzystosowanych społecznie przemian w sferze motywacji i postaw z destruktywnych na konstruktywne, pożytecznych jednostkowo i społecznie. Wymaga to – oprócz realizacji działań opiekuńczo-wychowawczych – realizacji specjalistycznych zajęć reedukacyjnych w zakresie terapii, psychoedukacji, a także socjoterapii.

[...] Podjęcie przez Autora tej problematyki badawczej wynika z wyraźnego braku w prowadzonych badaniach naukowych ewaluacji pracy resocjalizacyjnej z młodzieżą niedostosowaną społecznie i umieszczaną w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych. Mowa o takiej ewaluacji, która umożliwiłaby formułowanie nowych, skutecznych form i metod pracy z młodzieżą niedostosowaną społecznie w systemie instytucjonalnym. Wprawdzie wiele się mówi o nowych metodach pracy z rodzinami patologicznymi oraz o programach oddziaływań profilaktycznych i resocjalizacyjnych wobec młodzieży niedostosowanej społecznie, lecz nie przeprowadzono badań ujmujących aktualne uwarunkowania środowiskowe i metodyczne w pracy z wychowankami młodzieżowych ośrodków wychowawczych.

Osobistym źródłem zainteresowań Autora poruszaną problematyką są włas­ne doświadczenia z pracy w młodzieżowym ośrodku wychowawczym. W wyniku obserwacji jako wychowawcy oraz opinii wyrażanych przez innych nauczycieli, wychowawców nasuwa się potrzeba usystematyzowania metodyki pracy resocjalizacyjnej z nieletnimi niedostosowanymi społecznie.

Niewykluczone, że zaprezentowana analiza metod procesu resocjalizacji oraz próba ich usystematyzowania unaoczni każdemu pedagogowi resocjalizacji, z jak szerokim spektrum metodycznym mamy do czynienia we współczesnej praktyce resocjalizacyjnej. Wiedza ta może posłużyć w trafnym doborze metod pracy z młodzieżą niedostosowaną społecznie nie tylko w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, lecz także w innych placówkach zajmujących się resocjalizacją nieletnich.

W toku zrealizowanych badań naukowych Autor przeanalizował realizację powyższych komponentów procesu resocjalizacji w praktyce młodzieżowych ośrodków wychowawczych. Przeprowadzone badania miały na celu dostarczenie odpowiedzi na następujące pytania:

1. Jaka jest struktura i dynamika przyczyn umieszczania objętych badaniami wychowanków w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych?

2. Jakie są przejawy indywidualizacji oddziaływań opiekuńczych wobec wychowanków objętych badaniami?

3. Jakie są przejawy indywidualizacji specjalnych oddziaływań wychowawczych wobec wychowanków objętych badaniami?

4. Jakie są przejawy indywidualizacji oddziaływań terapeutycznych wobec wychowanków objętych badaniami?

Aby uzyskać odpowiedzi na postawione pytania, posłużono się metodą sondażu diagnostycznego przy użyciu takich technik badawczych, jak: kwestionariusz ankiety własnej konstrukcji, kwestionariusz obserwacji warunków organizacyjnych, analiza dokumentów – akt osobowych wychowanków.

W toku realizacji niniejszych badań Autor dokonał analizy dokumentów badanych nieletnich wyżej wymienionych młodzieżowych ośrodków wychowawczych. Badania obejmowały 207 wychowanków. Z tej populacji wyłączono z badań 55 wychowanków ze względu na brak interesujących nas danych w ich dokumentacji osobowej. Ponadto wyłączyłem z badań 37 kolejnych wychowanków, którzy z powodu ucieczek i niepowrotów z przepustek zostali skreśleni z listy wychowanków badanych ośrodków wychowawczych i wraz z dokumentacją osobową skierowani najprawdopodobniej do innych placówek. Nie był zatem w stanie przestudiować również ich akt osobowych. Ostatecznie przeanalizował dokumenty 115 wychowanków. Analiza dotyczyła struktury i dynamiki przyczyn umieszczania badanych nieletnich w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych. Uwarunkowania te obejmują obszar zaburzeń funkcjonowania rodziny nieletnich, zachowań antyspołecznych (zaburzenia zachowania, używanie środków uzależniających i czyni karalne) nieletnich oraz zaburzeń procesu edukacji szkolnej. Powyższych informacji Autor szukał badając indywidualne karty wychowanka, indywidualne plany edukacyjno-terapeutyczne sporządzane przez psychologa w zakresie diagnozy psychologiczno-pedagogiczno-psychiatrycznej. Informacje te uzupełniane były analizą opinii sądowych, opinii poradni psychologiczno-pedagogicznych, treści orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego oraz wywiadów środowiskowych, wywiadów kuratorskich zawartych w aktach osobowych badanych nieletnich.

Spis treści:

Wstęp  

Rozdział 

Wybrane zagadnienia prawne i organizacyjne w pracy młodzieżowych ośrodków wychowawczych  

1.1. Młodzieżowy ośrodek wychowawczy w systemie środków oddziaływania resocjalizacyjnego wobec nieletnich

1.2. Diagnoza w procesie resocjalizacji w młodzieżowym ośrodku wychowawczym

1.3. Indywidualny plan edukacyjno-terapeutyczny w młodzieżowym ośrodku wychowawczym

1.4. Indywidualizacja procesu resocjalizacji wychowanków młodzieżowych ośrodków wychowawczych

1.5. Warunki organizacyjne procesu resocjalizacji
w młodzieżowym ośrodku wychowawczym

1.6. Struktura i dynamika przyczyn umieszczania objętych badaniami nieletnich w młodzieżowychośrodkach wychowawczych

Rozdział 2

Opieka w procesie resocjalizacji nieletnich

2.1. Założenia teoretyczne opieki w procesie resocjalizacji nieletnich

2.2. Potrzeby opiekuńcze nieletnich wynikające z problemówśrodowiskowych i zaburzeń zdrowia psychofizycznego

2.3. Warunki realizacji opieki w procesie resocjalizacji wychowanków w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych

2.4. Przejawy indywidualizacji oddziaływań opiekuńczych wobec objętych badaniami wychowanków młodzieżowych ośrodków wychowawczych

Rozdział 3

Wychowanie specjalne w procesie resocjalizacji nieletnich w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych      

3.1. Założenia teleologiczne i metodyczne wychowania specjalnego w procesie resocjalizacji nieletnich 

3.2. Założenia i warunki realizacji oddziaływania metodą wpływu osobistego 

3.3. Założenia i warunki realizacji oddziaływania metodą przekonywania

3.4. Założenia i warunki realizacji oddziaływania metodą przykładu własnego

3.5. Założenia i warunki realizacji oddziaływania metodą doradzania wychowawczego

3.6. Założenia i warunki realizacji oddziaływania metodą organizowania doświadczeń 

3.7. Założenia i warunki realizacji oddziaływania dyscyplinującego

3.8. Przejawy indywidualizacji oddziaływań wychowawczychprzez objętych badaniami wychowawców

Rozdział 4

Terapia w procesie resocjalizacji nieletnich w młodzieżowym ośrodku wychowawczym  

4.1. Wprowadzenie  

4.2. Koncepcja i warunki realizacji terapii behawioralnej i poznawczo-behawioralnej  

4.3. Koncepcja psychodynamiczna i warunki realizacji psychoterapii indywidualnej  

4.4. Koncepcja i warunki realizacji socjoterapii

4.5. Koncepcja i warunki realizacji Treningu Zastępowania Agresji

4.6. Koncepcja i warunki realizacji Metod Twórczej Resocjalizacji  

4.6.1. Metoda resocjalizacji przez sport  

4.6.2. Muzykoterapia     

4.6.3. Terapia przez sztukę  

4.7. Przejawy indywidualizacji oddziaływań terapeutycznych przez objętych badaniami wychowawców 

Rozdział 5

Zakończenie i wnioski praktyczne  

Bibliografia

Aneks     

Załącznik 1

Podstawa programowa wychowania resocjalizacyjnego dla młodzieżowych ośrodków wychowawczych  

Załącznik 2

Kwestionariusz analizy dokumentów osobowych wychowanka młodzieżowego ośrodka wychowawczego  

Załącznik 3

Kwestionariusz oceny warunków organizacyjnych realizacji procesu resocjalizacji w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych  

Załącznik 4

Kwestionariusz ankiety dla wychowawców młodzieżowych ośrodków wychowawczych