Między fizyką a filozofią. Filozofia przyrody i filozofia fizyki w pismach Mariana Smoluchowskiego

Marian Smoluchowski jest jednym z najczęściej cytowanych polskich naukowców – Web of Science określa liczbę cytowań jego prac w okresie od 1894 do 2014 roku na 7235 (Maria Curie-Skłodowska była w tym czasie cytowana 1582 razy). Regularnie przywoływane są równania dotyczące teorii procesów stochastycznych, a równanie ciągłości Smoluchowskiego stosowane jest w opisach procesów sedymentacji i koagulacji. Jego badania dotyczące ruchów Browna przyczyniły się do triumfu teorii atomistycznej w fizyce. Dzięki ich wykorzystaniu Richard Zsigmondy, Jean Perrin i Theodor Svedberg otrzymali w latach 1925–1926 Nagrody Nobla.
Książka przedstawia wkład polskiego fizyka w naukę oraz filozofię, zwłaszcza w filozofię przyrody. Badania Smoluchowskiego dotyczące przyczyny i przypadku doprowadziły do wprowadzenia rachunku prawdopodobieństwa do fizyki. Jego teoria kryterium użyteczności odpowiada na pytania, jak rozwija się nauka i jak weryfikujemy hipotezy oraz teorie. Udowadnia, że użyteczność jest kategorią uniwersalną i odnosi się do wszystkich aspektów funkcjonowania człowieka w świecie przyrody.

O autorze

Jan Grzanka – uzyskał tytuł doktora na Wydziale Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Absolwent Wydziału Hydrotechniki Politechniki Gdańskiej i Wydziału Nauk Społecznych (na kierunku filozofia) Uniwersytetu Gdańskiego, a także Studiów Podyplomowych w Szkole Filozofii Tadeusza Gadacza Collegium Civitas. Członek Pomorskiego Towarzystwa Filozoficzno-Teologicznego i Polskiego Towarzystwa Filozoficznego, wiceprezes Polskiego Towarzystwa Szekspirowskiego, redaktor naczelny Universitas Gedanensis.

Spis treści

Rozdział 1

Miejsce Mariana Smoluchowskiego w nauce światowej oraz polskiej

1.1. Pozycja Smoluchowskiego jako fizyka w nauce

1.2. Smoluchowski w polskiej nauce

Rozdział 2

Preliminaria do filozofii Mariana Smoluchowskiego

2.1. Początki filozofii Smoluchowskiego

2.2. Filozofia Smoluchowskiego na tle głównych nurtów filozofii XIX wieku

2.3. Światopogląd Mariana Smoluchowskiego

2.4. Podsumowanie

Rozdział 3

Metodologia i epistemologia nauki w ujęciu Smoluchowskiego

3.1. Kierunki i zagadnienia fizyki

3.2. Metody fizyki

3.3. Funkcja eksplanacyjna teorii fizycznych

3.4. Rola analogii w metodologii fizyki

3.5. Konwencja i doświadczenie

3.6. Monistyczna interpretacja przyrody

3.7. Atrybuty teorii atomistycznej

Rozdział 4

Transformacja termodynamiki w kinetyczną teorię materii na przełomie XIX i XX wieku

4.1. Rozważania o fizyce końca XIX wieku

4.2. Selektywne kalendarium odkryć w fizyce XIX wieku

4.3. Konkluzje po transformacji

Rozdział 5

Filozoficzne aspekty przyczynowości i przypadku w ujęciu Smoluchowskiego

5.1. Przyczynowość

5.2. Rachunek prawdopodobieństwa

5.3. Przyczynowość epistemiczna

5.4. Przyczynowość ontyczna

Rozdział 6

Kryterium użyteczności Smoluchowskiego

6.1. Zasada ekonomii myślenia

6.2. Kryterium użyteczności

6.3. Zasady użyteczności w filozofii

6.4. Realizm naukowy a kryterium użyteczności

6.5. Indukcja a kryterium użyteczności

6.6. Podsumowanie rozważań o teorii użyteczności

Rozdział 7

Wkład Smoluchowskiego w rozwój kinetycznej teorii materii

7.1. Wpływ Ludwiga Boltzmanna na poglądy Smoluchowskiego

7.2. Stan teorii atomistyczno-kinetycznej na przełomie XIX i XX wieku

7.3. Kontrowersje wokół odkrycia ruchów Browna

7.4. Porównanie prac Einsteina i Smoluchowskiego

7.5. Eksperymentalne dowody Perrina

7.6. Podsumowanie

Zakończenie

Suplement

William Sutherland – ilościowa teoria ruchów Browna

Podziękowania

Bibliografia

Indeks osób