Myśl i zdarzenie. Pojęcie zdarzenia historycznego w historiografii francuskiej XX wieku

Seria HORYZONTY NOWOCZESNOŚCI. Tom 91

Myśl i zdarzenie to oryginalna próba zrozumienia, w jaki sposób historiografia francuska XX wieku budowała wiedzę o różnorodnych wydarzeniach historycznych. Na podstawie gruntownych analiz kilkudziesięciu prac francuskich historyków (m.in. Paula Bois, Georges’a Canguilhema, Alaina Corbina, Georges’a Duby’ego, Arlette Farge, Michela Foucaulta, Emmanuela Le Roy Laduriego, Jacques’a Revela, Pierre’a Touberta, Paula Veyne’a i Nathana Wachtela) autor książki wyodrębnia cztery zasadnicze formy pojęciowe, za pomocą których badacze ci stworzyli spójne obrazy konkretnych wydarzeń z przeszłości. Są to pojęcia „zdarzenia strukturalnego”, „mikro-zdarzenia historycznego”, „zdarzenia dyskursywnego” i „obiektu zdarzeniowego”. W efekcie stają się widoczne intelektualne bogactwo, konceptualny rygor, złożona logika i niewyczerpana pomysłowość obecne w poznaniu historycznym. Jednocześnie, dzięki wypracowanemu w książce teoretycznemu ujęciu, autor twórczo powraca do podstawowych pytań o istotę, specyfikę i warunki myśli rozwijanej w obrębie humanistyki.    

Tomasz Falkowski (ur. 1981) – historyk, krytyk historiografii, tłumacz. Pracuje w Instytucie Historii UAM. Studiował w Toruniu (UMK), a także Poznaniu i Paryżu (Paris I, EHESS). Główne zainteresowania badawcze: historia historiografii, historia nauki, współczesna humanistyka francuska.

Spis treści

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

ROZDZIAŁ I

Zdarzenie strukturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45

Opozycja wydarzenie–struktura . . . . . . . . . . . . . . . . 45

Opozycja wydarzenie–struktura? . . . . . . . . . . . . . . . 56

W stronę zdarzenia strukturalnego . . . . . . . . . . . . . .61

„Rewolucja kopernikańska” w historii myśli medycznej

(Georges Canguilhem) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

Epistemologiczna reorganizacja choroby (Michel Foucault)81

Od infrastruktury do superstruktury poprzez wydarzenie

polityczne (Paul Bois) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

Hiszpański podbój Ameryki od strony pokonanych

(Nathan Wachtel) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

Incastellamento (Pierre Toubert) . . . . . . . . . . . . . . .115

Pojęciowa konfiguracja zdarzenia strukturalnego . . . . 122

ROZDZIAŁ II

Mikro-zdarzenie historyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

Ekspozycja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

Mikro-zdarzeniowość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .138

Mikro-zdarzenie jako wyróżniona forma kulturowa . . . 146

Historyczna enigmatyczność mikro-zdarzenia . . . . . . .149

Rezonans mikro-zdarzenia jako jego rejestr społeczny 159

Mikro-zdarzenie jako historyczny rewelator . . . . . . . . .164

Złożoność historycznej „inteligibilności” mikro-zdarzenia 169

Lingwistyczność mikro-zdarzenia (semantyka – syntaktyka –

tekstualność – forma wyrazu) . . . . . . . . . . . . . . . . .  173

Logika mikro-zdarzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .179

ROZDZIAŁ III

Zdarzenie dyskursywne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

Nominalna identyfikacja „mowy” z „wydarzeniem” . . . . 189

Uzdarzeniowienie mowy jako jej problematyzacja . . . . .193

Lucien Febvre i problematyka mowy w historii . . . . . . . .203

Zdarzenie dyskursywne jako dyskursywna forma nieciągła  207

Odrębność, rzadkość i wyjątkowość zdarzenia dyskursywnego211

Zdarzenie dyskursywne jako efekt (wytwór) historycznych sił

i układów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .217

Nieredukowalna pozytywność zdarzenia dyskursywnego . 233

Pragmatyka zdarzenia dyskursywnego . . . . . . . . . . . . .241

Zdarzenie dyskursywne jako zdarzenie polityczne . . . . . 255

„Meta-fizyka” zdarzenia dyskursywnego . . . . . . . . . . . . 258

Pojęciowa jedność zdarzenia dyskursywnego . . . . . . . . . 264

ROZDZIAŁ IV

Obiekt zdarzeniowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273

Problem nazewnictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274

Dlaczego mowa o zdarzeniu historycznym? . . . . . . . . . . 278

Obiekt zdarzeniowy jako efekt procedury „uzdarzeniowienia” .284

Obiekt zdarzeniowy jako „syngularna konfiguracja” . . . . .309

Implicytność obiektu zdarzeniowego . . . . . . . . . . . . . . .323

Specyficzność obiektu zdarzeniowego . . . . . . . . . . . . . . 338

Obiekt zdarzeniowy jako polimorficzny wielościan możliwości 340

Obiekt zdarzeniowy jako obiektywizacja praktyk . . . . . . .355

Logika pojęciowa obiektu zdarzeniowego . . . . . . . . . . . .357

Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367

Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375

Indeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . 381

Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385