Nurty pedagogii Naukowe, dyskretne, odlotowe

Treść tej książki została wywołana przez esej Zbigniewa Kwiecińskiego o współczesnych nurtach pedagogii, który otwiera nasz tom i jest doń właściwym wstępem. Esej ten zawiera psychoanalityczną intuicję czy też hipotezę autora, że być może trwałość praktyk edukacyjnych i towarzyszących im wtórnie ich uzasadnień w pracach pedagogicznych ma swoje źródła nie tyle w myśli naukowej, ile w pierwotnych, głębinowych żądzach człowieka: dążeniu do władzy i korzyści, natomiast pojawiające się marginalnie od wieków próby przeciwstawiania im transgresyjnych projektów i realizacji wychowania do wspierania pełni rozwoju każdej jednostki, osiągania przez nią autonomii, kreatywności i szczęścia wypływają z uczuć i postaw, które stanowią o istocie człowieczeństwa – z miłości, życzliwości, empatii i dobroci. […] Treść tej książki została także wywołana przez reakcję Moniki Jaworskiej-Witkowskiej na esej Zbigniewa Kwiecińskiego o pobocznych nurtach pedagogii. Inspirujące było także wskazanie przez tego ostatniego i Lecha Witkowskiego […] na możliwość pedagogicznej lektury Dziennika Witolda Gombrowicza, co było początkiem i zaczynem nieśmiałej nadziei na pedagogikę z wnętrza kultury. Jest więc niniejsza książka relacją współmyślenia i dyskusji autorów o drogach kulturowych pedagogii, o obliczach paidei w kulturze oraz marzeń o pedagogice jako „specjalizacji wyższego rzędu”, jako dyscyplinie chłonnej i generatywnej, przeciwstawionej parcjalnym rozwinięciom w hermetycznych, dyskursywnych gettach specjalizacji.

***

   Książkę tę dedykujemy Profesorowi Lechowi Witkowskiemu na jego sześćdziesiąte urodziny. Lech Witkowski od początku wkroczenia do obszaru dyskusji, badań, studiów i pisarstwa naukowego dotyczącego edukacji i pedagogiki był mistrzem odwagi i niekonwencjonalnego sięgania po nieznane teorie i najważniejsze omijane kategorie, podejmowania najtrudniejszych problemów i twórczego ich rozwiązywania, otwierania pedagogiki polskiej na całą humanistykę współczesną, na odkrywanie dla pedagogiki wielkich autorów spoza jej własnego pola badawczego. Bez jego studiów i książek nad teoriami rozwoju w cyklu całego życia i w pionowym profilu dorastania moralnego, teoriami zmiany społecznej i kryzysu tożsamości jednostki, społeczeństwa i systemu społecznego, teoriami pogranicza kulturowego, nad pedagogiką krytyczną i inspiracjami psychoanalizy dla pedagogiki, studiami nad kategoriami ambiwalencji i autorytetu – pedagogika polska byłaby dzisiaj w innym momencie i obszarze swojego rozwoju.

Monika Jaworska-Witkowska
Zbigniew Kwieciński

Spis treści:

Przedmowa 

Część 1 (ramowa)

Zbigniew Kwieciński

Problem pedagogii nurtów głównych i pobocznych 

Aneks 1 (na otwarcie). Pedagogie oboczne (przekorne) –
słowniczek alfabetyczny  

Pedagogie oboczne (przekorne) – typologia i słowniczek

Pedagogie perswazyjno-patetyczne

Wprowadzenie

Panpedagogizm  

Pedagogia aktualna

Pedagogiczna kairologia. Nowy zwrot 

Rozrachunek – apostata na czele inkwizycji  

Anton Makarenko jako wzorzec poprawności 

Socpedagogia

Ideologia jako dekoracja?  

Logika pożyczonego garnka 

Teoria podwójnego agenta 

Pedagogia konwersji 

Pedagogia konkurencji 

Pedagogia agonistyczna

Pedagogia nawiedzona 

Powrót do czystych źródeł

Pedagogia teonomiczna

Pedagogie esencjalistyczne 

Metapedagogia ambiwalencji zrównoważonej i asymetrii
uspójnienia  

Pedagogia systemologiczna 

Pedagogia holistyczna

Pedagogia fraktalna  

Pedagogia dynamiki potencjałów  

Etno-pedagogie  

Folk-pedagogie

Pop-pedagogie

Pedagogia utraconej nadziei 

Pedagogia lęku 

Pedagogia kosmiczna

Podwójne „przesunięcie paradygmatyczne” jako potrójne złudzenie  

Pedagogika tragiczna 

Podsumowanie. Kicz i/czy krzyk? 

Pedagogika po przejściach – pozytywne aspekty przemian 

Przejścia systemowe: oczekiwania i rozczarowania 

Zmiany pedagogiki 

Polifonia – chaos czy nowy porządek? 

Otwarcie na Zachód 

Młodzież akademicka 

Zmiany instytucjonalne 

Czasopisma pedagogiczne 

Cud czy miraż? Eksplozja szkolnictwa wyższego 

Odlotowa pedagogia Aharona Avirama. Od „kakofonii w czarnej dziurze”
do całościowego projektu przebudowy edukacji w ponowoczesnych
demokracjach  

Pedagogiczne zero. Zastosowania problemowe, epistemiczne i magiczne   

Sto pytań o edukację w przejściu stuleci 

Część 2 (aplikacyjna)

Próby czytania pedagogicznego po „śladach” i „tropach” kultury

Monika Jaworska-Witkowska

Część A

Pokrętne, przewrotne, odlotowe i dyskretne drogi pedagogii
między patosem a dekadencją

„Chwile istnienia” i „chwile wolności” pedagogii w lekturze Virginii Woolf       

Własny pokój pedagogiki w kulturze – dyskretny urok epistemologii
feministycznej, aby „goniąc za prawdą, nie przegapić bocznej drogi”  

Orlando, czyli Janusowe oblicze pedagogii sprzecznej płciowości.
Idiosynkrazje feminizmu kulturowego i psychoanalitycznego

Kobiece pisanie o tym, co potrafi dwupłciowy umysł  

Godziny – Michael Cunningham literacko o Virginii Woolf
i jej bohaterkach dla pedagogii (i) emancypacji 

Kto się boi Virginii Woolf? Ironiczny dyskurs wzajemnego uwodzenia
w sztuce życia (gry, maski, spektakle egzystencji) 

Virginia Woolf i Pierre Bourdieu, czyli kto się nie boi Virginii Woolf?
Mało znana przyjaźń i zyski dla socjologii edukacji. Illusio akademickie
i „gry o honor” (Do latarni morskiej)  

Pedagogie alarmistyczne. Literackie przypisy do pedagogicznego dyskursu o rodzinie, ciele, płci i codzienności  

Wymazywanie Thomasa Bernharda jako „amputacja chorej, duchowej
tkanki”. Rodzina jako źródło cierpień... pod Lupą 

Obsoletki Justyny Bargielskiej, czyli „jestem w ciąży czy gram
w horrorze”? Czego pedagogika naukowa może dowiedzieć się
od kobiety-pisarki o „analizie straty”, bo „jest żywotne zapotrzebowanie
na taką publikację”  

Dziewczyna z zapałkami Anny Janko. Gdzie oni są? Gdzie oni byli?
Demaskatorska i demitologizująca krytyka (pełnej) rodziny,
socjalizacji i edukacji. Wstęp do „milczącej pedagogii” 

Pianistka Elfriedy Jelinek – pedagogie pozorowanych dynamizmów
codzienności. Skrywana pedagogia, która „chce udawać, że jej nie ma”       

Czarny Łabędź (reż. D. Aronofsky) – pokrętny i przewrotny dyskurs
(o) ambiwalencji procesu twórczego. Przemilczana rola
zazdrosnej matki w twórczości dziecka  

Trikster – nauczycielem, demian – partnerem, wampir – przyjacielem.
Błazeńskie i diaboliczne pedagogie opętańców i odmieńców
(nie całkiem odlotowe)

Głos demiana i postawa trikstera. O pedagogicznych pożytkach
komunikacji z faustycznym człowiekiem  

„Rozbijanie skorupy jaja”, czyli po co pedagogom wiedza o wieczności?
Pierwsze spojrzenie na perenializm (od pedagogicznego zera) 

Trikster – „małpa Boga” czy przewodnik z raju nieświadomości
do piekła świadomości? O oryginalnych prowokacjach i innych
(źródłowych) relacjach 

Wampiryzm w refleksji kulturowej, czyli o odzyskiwaniu
dla pedagogii źródłowej fragmentu porządku symbolicznego 

Symboliczny wymiar wampiryzmu 

Wampir psychicznym przyjacielem, czyli „obcy i przeklęty
wybraniec” jako mistrz przejścia  

Wampiryczna rodzina, czyli o obcowaniu z grobami 

Salvador Dali i jego metoda krytyczno-paranoiczna, czyli triksterska
pedagogia twórczości, którą nawiedza (ekscentryczny) duch  

Salvador Dali błaznującym i nawiedzonym autorem
poważnego traktatu o twórczości?  

Metoda paranoiczno-krytyczna, czyli krytyczne obiektywizowanie
paranoi 

Triumfalna dwoistość metody paranoiczno-krytycznej.
O ekscentryzmie metodycznym  

Odlotowa pedagogia (wymieszanych) zmysłów.
„Klasyfikacji delirycznych zjawisk” Salvadora Dalego ciąg dalszy    

Przebudzenie z „amnezji pośredniczenia”, aby „ciągle zdobywać to,
co nierealne”  

Śmierć – pocieszycielka życia i dyskretna nauczycielka.
Triksterski motyw łączenia komplementarnych światów 

Jerzy Grotowski. Penetrująca pedagogia źródeł vs fragmenty
niepokornego nauczania. Okrutny trikster
w wampirycznym dyskursie  

Laboratorium myśli penetrującej (święte) źródła. „Wielkie pole
wspólnego szukania”, czyli jak Grotowski został pedagogiem     

Aktor – wehikuł, teatr (tylko) formą, a cele sakralne.
Autopenetracje tajemnicy człowieka i okrucieństwo jako
akt ofiary  

Metoda Grotowskiego. O organizacji „serii wstrząsów”
w „teatrze ubogim” 

„Tradycja drastycznej wiwisekcji”, czyli jak „bluźnierstwem
i profanacją” Grotowski „ponownie przeżywał” klasyków.
Odlotowa pedagogia wampirycznego „aktualizowania” tekstów
literackich 

Część B

Eksploracyjne sploty pedagogii i kultury
jako „kłącza narastające we wszystkich kierunkach naraz”

Bricoleur – majsterkowanie „złotej rączki” przy fragmentach pedagogii
(i) kultury 

Fragmenty a ogarnięcie „wybalansowanej wielości” czy „intencji całości”.
Filozofia małych tożsamości 

Opór (znaczących) fragmentów wobec hegemonii „całości” –
miejsce wyzyskiwania pedagogii z oporu języków kultury 

Luzowanie teorii, dziurkowanie dyskursu i rozrywanie (mega)narracji
kultury. Demaskatorska czy destrukcyjna pedagogia oporu? 

Metodyczny eklektyzm – awangardowa integralność