Obrazy i klisze. Między biegunami wizualnej pamięci Zagłady

Rozpoczynamy nową serię wydawniczą, jakiej w ostatnim czasie brakowało. Przekazy audiowizualne odgrywają tak wielką rolę w opanowywaniu naszej wyobraźni, że prace, które racjonalizują i opisują najważniejsze aspekty tego zjawiska, powinny wyróżniać się na rynku książkowym. Wydało nam się właściwe, żeby nowa seria zainaugurowana została przez książkę wypełniającą najbardziej odczuwalny brak w tym zakresie. Praca Bartosza Kwiecińskiego ogromnie kompetentnie, a jednocześnie pasjonująco zdaje sprawę z problemu wizualnej pamięci Zagłady. Pozornie jej tematem są zaledwie dwa filmy; w istocie autor zachęca nas do wspólnej refleksji nad tym, co możemy zrobić z najokrutniejszą częścią dziedzictwa, przekazanego nam przez poprzednie stulecie.

Prof. Tadeusz Lubelski

Książka dr Bartosza Kwiecińskiego jest pod wieloma względami niezwykła. Wybór dwóch filmów jako podstawowego materiału badawczego w niczym nie ogranicza jej horyzontów poznawczych i interpretacyjnych. Konteksty, w których autor umieszcza wybrane pozycje są tak bogate i rozległe, że wątek filmoznawczy staje się tylko tu tylko jednym z wielu i to nie najważniejszym. Lektura tej książki jest pasjonującą przygodą intelektualną po rzadko uczęszczanych ścieżkach (…) Książka doktora Kwiecińskiego łączy w sposób spójny i przekonywujący kilka dyskursów: dyskurs historyka tout court (ze szczególnym uwzględnieniem historii idei), dyskurs historyka filmu (oba filmy nalezą wprawdzie do współczesności – Shoah powstał w 1985 roku, Lista Schindlera w 1993, ale wymagają wielu odwołań do przeszłości), dyskurs filozofa, politologa, kulturoznawcy. Praca jest znakomicie napisana, zawiera partie wręcz porywające. Rzadko się zdarza, by od lektury rozprawy naukowej wręcz nie można było się oderwać, oraz by reakcja na nią w dużym stopniu miała charakter emocjonalny.

Prof. Alicja Helman 

Podstawową wartością pracy Bartosza Kwiecińskiego jest szeroka perspektywa myślowa, którą stosuje do rozpatrzenia miejsca analizowanych filmów w całości piśmiennictwa i filmografii o Holocauście, bardzo dobra orientacja w tym jakże bogatym materiale, pasja poznawcza jaka mu towarzyszy w męczącej, traumatycznej wędrówce. Dwie modelowo przeciwstawne sobie narracje o zagładzie stanowią szkielet pracy Kwiecińskiego. Wyraźnie zresztą wartościowane: bohaterem pozytywnym jest tu film Lanzmanna, negatywnym – Lista Schindlera  Spielberga. Szczególnie ważny jest jednak wysiłek autora zmierzający do wypracowania  ogólnej interpretacji źródeł Holocaustu,  zrozumienia miejsca tej zbrodni na mapie przekształceń cywilizacyjnych dwudziestowiecznej Europy.

Prof. Andrzej Werner

Bartosz Kwieciński (ur. 1972 w Krakowie), absolwent filmoznawstwa UJ (1998), doktoryzował się na podstawie rozprawy o wizualnej pamięci Zagłady. Jest adiunktem w Centrum Badań Holokaustu Uniwersytetu Jagiellońskiego, autorem szeregu publikacji na temat wizerunku Zagłady w kinie. Jest również ekspertem w zakresie relacji inwestorskich na rynku sztuki, co stanowi drugi obszar jego zainteresowań.

Spis treści

Wstęp 7
I SHOAH
1. Dekorum
Gatunek
Słowo
Język
Obraz
Czas
2. Ideologia. Nowoczesność i Zagłada
Obrazy nowoczesności
Industrializacja. Fabryki śmierci. Specjalizacja
Wybór katów. Dehumanizacja administracji.
Etyka posłuszeństwa. Oddzielenie praktyki od etyki
Shoah jako kulminacja antysemityzmu? Wybór ofiar
Współdziałanie ofiar
Banalność zła
Baumanowska nowoczesność i niedoskonałość teorii
3. Kontekst Lanzmanna
Asymilacja. Antysemityzm. Lewica
Sartre i de Beauvoir
Rozważania o kwestii żydowskiej. Sartre raz jeszcze
4. Pamięć nieprzyswojona
Kontekst społeczny
Polska premiera
Polska oskarżona i „polskie lobby”
Świadkowie i sprawcy. O czym się nie mówi
Plebejski stygmat świadka
Relacja Karskiego
Polska jako cmentarz pamięci
Kontekst współczesny
5. Strategie pamięci
Pamięć jako świadectwo. Anamneza
Pamięć jako psychodrama
Pamięć niewerbalna
Pamięć traumatyczna
Working through/Acting out
To, co godne pamięci
Pamięć heroiczna
II LISTA SCHINDLERA
1. Wstęp
2. Pamięć a genologia
Pamięć w formule gatunku
Transgresje pamięci
Pamięć w formule kiczu
3. Pamięć i pustka. O kształtowaniu się
pamięci Zagłady w Stanach Zjednoczonych
Wojna
Pustka
Proces Eichmanna
Przełom 1967 roku
Polityka historyczna (Americanization of the Holocaust)
4. Hollywood i Holokaust
5. Kształtując Pamięć.
Holokaust jako metafora współczesności
6. Żydzi
Eschatologia ofiary
Stygmat Wybrańca. Opowiedzieć przez ocalenie
Współodpowiedzialność
Odemani
Mit ekonomicznej użyteczności
Pamięć heroiczna
7. Polacy. Pamięć jako cytat
Kolaboranci
Klisze
8. Niemcy – pamięć „odnaleziona”
Radykalne zło
Demon i kat. Estetyzacja
Schindler. Radykalne dobro
Idealizacja
Zwyczajni Niemcy i Holokaust. Problem winy.
Recepcja Listy w Niemczech
Zakończenie
Bibliografia
Indeks nazwisk