Poezja Emila Zegadłowicza wobec światopoglądowego i estetycznego projektu ekspresjonizmu

MODERNIZM W POLSCE. Tom 26

Ekspresjonizm poznański, jeden z pierwszych ruchów awangardowych w polskiej literaturze, szybko wypalony i nie uczestniczący już w głównych sporach i dyskusjach programowych dwudziestolecia międzywojennego, zasługuje na baczniejszą uwagę. Jak w soczewce skupiają się w nim inspiracje charakterystyczne dla nowych prądów literackich modernizmu oraz zależność od wielu idei przednowoczesnych. Kojarzony potocznie z ,,poetyką krzyku", poznański ekspresjonizm okazuje się bliski formalnym i estetycznym dylematom sztuki nowoczesnej z jej poszukiwaniem nowego sposobu wysławiania. Błędnie uważany za ruch epigoński względem literatury romantycznej, wciąż ważnego punktu odniesienia u progu niezdobytej jeszcze niepodległości Polski, ekspresjonizm, choć zanurzony w dziewiętnastowiecznej frazeologii, roztrząsa modernistyczne dylematy podmiotowości i epistemologii. Pozwala to wskazać na szczególny, eklektyczny charakter tej wczesnej polskiej awangardy, sięgającej do tradycji literatury romantycznej i asymilującej jednocześnie wiele koncepcji, które stały się pierwszoplanowe na początku dwudziestego wieku. Choć pozbawiony tak znacznej siły oddziaływania, jak ekspresjonizm niemiecki, poznański nurt zapewnił sobie ,,długie trwanie'' w twórczości grup takich jak Ponowa i Czartak, a wiele jego idei - co widoczne w twórczości Emila Zegadłowicza - okazało się znacznie trwalszymi niż jego instytucjonalne istnienie.

Katarzyna Szewczyk-Haake - pracownik naukowy Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Jej zainteresowania obejmują historię literatury współczesnej oraz komparatystykę literacką. Poza literaturoznawstwem trudni się także przekładem artystycznym.

SPIS TREŚCI

Wstęp

1. Po pierwsze - „ekspresjonizm"

2. Po drugie - „projekt"

3. Po trzecie - Zegadłowicz

Rozdział I

„Rozpierzchnięte partyzantki duchowe".

O mitach ekspresjonistycznych

Uwagi wstępne

Cześć I: Emil Zegadłowicz - strażnik i krytyk mitu

Cześć II: Dwojaki stosunek do Boga, czyli ekspresjonistyczna irreligia Część III: Faust, czyli uzasadnienie mitu aktywizmu

Cześć IV: Postać biblijna - bohater komunionistyczny, czyli o poszukiwaniu wiarygodności

Rozdział II

„W czasów powodzi". Koncepcje historii i czasu

w poezji poznańskich ekspresjonistów

Uwagi wstępne

Części: „Trwanie w zmienności"

Cześć II: „Zbliża się czas"

Cześć III: Symbolika pory dnia

Rozdział III

„Czy to ja? Czy to nie ja?". Ekspresjonistyczne rozważania

problemu podmiotowości

Uwagi wstępne

Część I: Między „maską" a „tęsknotą"

Część II: „Doszedłem do granic koniecznej samotności".

Między osobnością a wspólnotą

Część III: Między krzykiem a abstrakcją

Rozdział IV

„Jaka jest łączność rzeczy?". Oblicza dualizmów w poezji ekspresjonistycznej

Uwagi wstępne

Część I: Poszukiwanie „jedności" jako sposób oglądu świata

Część II: „Widzę dobro nigdzie złego". O ekspresjonistycznym projekcie etycznym

Część III: Dualizm ducha i materii

Część IV: „Rzekoma niewyrażalność prawdy"

Zakończenie

Bibliografia

Indeks nazwisk

Indeks rzeczowy

Streszczenie