Polski Dziki Zachód. Przymusowe migracje i kulturowe oswajanie Nadodrza 1945-1948
- Rok wydania: 2015 Oprawa: miękka ze skrzydełkami Ilość stron: 436 Format: 15 x 23,5 cm
U siebie, a jednak obcy – polscy i niemieccy wygnańcy między pożegnaniem a nowym życiem.
Przyłączenie do Polski niemieckich terenów na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej w 1945 roku wiązało się z trudnym procesem niemal całkowitej wymiany ludności i objęcia w posiadanie regionu, w którym wojna dokonała ogromnych zniszczeń. Ówczesne określenie „Dziki Zachód” odnosiło się do panującego chaosu i obowiązującego w Nadodrzu „prawa silniejszego“, ale także kojarzone było z nowym rodzajem wolności i możliwością rozpoczęcia wszystkiego od początku. Przybycie na te tereny najpierw polskich robotników przymusowych, a następnie osadników, będacych często wygnańcami z innych części Polski, doprowadziło do chwilowego zetknięcia się ze sobą Polaków, Niemców i radzieckich żołnierzy. Wspólne życie na tej dotkniętej wojną przestrzeni nie było proste. Na podstawie analizy polskich, niemieckich, a także sowieckich wspomnień autorka odtwarza początki kształtowania się nowego społeczeństwa, naznaczone represyjnym systemem politycznym, wewnętrznymi konfliktami i ludzkimi dramatami, wskazując równocześnie na zapał i pełen poświęcenia trud odbudowy, zagospodarowywania i oswajania tej ziemii. Dystansując się od dominujących do niedawna narracji o wypędzonych w Niemczech i pionierach „Ziem Odzyskanych” w Polsce, Beata Halicka opowiada historię upadku dawnego i powstania nowego krajobrazu kulturowego na pograniczu – w sposób barwny i obrazowy, z różnych punktów widzenia.
Książka Beaty Halickiej trafia w sedno polsko-niemieckiego dialogu historycznego. (...) Wyróżnia ją nie tylko przekonywująca struktura, ale przede wszystkim dynamiczna, a nawet trzymająca w napięciu narracja – cecha, którą nieczęsto znaleźć można w pracach naukowych.
Prof. Robert Traba
Dzięki tej pracy będziemy mogli lepiej zrozumieć, co wydarzyło się na Środkowym Nadodrzu pod koniec drugiej wojny światowej i na krótko po jej zakończeniu, a także czym była wojna dla ludności Europy Środkowo-Wschodniej – zarówno dla pojedynczych osób, rodzin, jak również całych narodów.
Prof. Jan M. Piskorski
O autorze
Beata Halicka jest profesorem na Wydziale Historii Uniwersytetu im A. Mickiewicza w Poznaniu. W latach 2012-2018 pracowała w Polsko-Niemieckim Instytucie Badawczym przy Collegium Polonicum w Słubicach, będącym wspólną jednostką badawczą UAM w Poznaniu i Europejskiego Uniwersytetu Viadrina Frankfurcie nad Odrą. Z tym ostatnim uniwersytetem związana była od 2006 roku. Ponadto w charakterze profesora gościnnego wykładała na uniwersytetach w Calgary (Kanada) w 2014 i w El Paso (USA) w 2016.
Beata Halicka jest autorką sześciu monografii (każda wydana po polsku i po niemiecku), licznych artykułów oraz redaktorką prac zbiorowych. Za książkę "Polski Dziki Zachód” otrzymała Nagrodę Identitas 2016 w kategorii najlepsza książka historyczna roku. Angielskojęzyczne wydanie tej monografii ukazało się w renomowanym wydawnictwie Routledge w 2020 roku.
Jej zainteresowania badawcze to historia społeczna i kultura Europy Środkowo-Wschodniej w XX wieku, problemy nacjonalizmu, przymusowych migracji, Polaków i Polonii w świecie, a także stosunki polsko-niemieckie, kwestie tożsamości w regionach przygranicznych, kultura i polityka pamięci.
Ostatnio ukazały się:
Mój dom nad Odrą. Pamiętniki osadników Ziem Zachodnich po 1945
Spis treści
Podziękowanie
1. Wprowadzenie
1.1. Stan badań
1.2. Podstawowe pojęcia
1.3. Źródła i metody
2. Nadodrze i „Polski Dziki Zachód”
3. „Najtrudniejszy język świata” – literackie wprowadzenie do tematu
4. Dekonstrukcja Nadodrza
4.1. „Nie mieliśmy pojęcia o tym wszystkim, co się działo na Wschodzie...”
4.2. „Naród panów” i polscy robotnicy przymusowi w Nadodrzu
4.3. Ucieczka Niemców widziana oczami polskich robotników przymusowych
4.4. „Kiedy weszli ruscy...”
5. Przyłączenie z przeszkodami
5.1. Droga Nadodrza do nowego państwa polskiego
5.2. Radzieckie komendantury i pierwsi polscy osadnicy
5.3. „Traktować Niemców tak, jak oni traktowali nas”
6. Poland on the move – wędrówka ludów
6.1. Tak zwana repatriacja Polaków ze Wschodu – w bydlęcych wagonach na łono ojczyzny?
6.2. Przesiedlenia wewnątrzpaństwowe – w poszukiwaniu lepszych warunków życia
6.3. Z pracy przymusowej na „Ziemie Odzyskane”
7. Przyjazd nad Odrę
7.1. W obcym, wyludnionym świecie
7.2. Byle dach nad głową na początek czy polowanie na najpiękniejszy dom?
7.3. Okres przejściowy – Niemcy i Polacy mieszkają razem
8. Próba typologii nowych osadników
8.1. Siedzenie na walizkach i zmęczone życiem ofiary wojny
8.2. „Szabrownicy” – powojenni wędrowni ludzie interesu?
8.3. Zapaleni pionierzy „Ziem Odzyskanych”
9. Oswajanie przestrzeni
9.1. Sprzątanie po wojnie
9.2. Nowe szkoły, instytucje, stowarzyszenia – społeczeństwo się organizuje
9.3. Życie religijne i oswajanie niemieckich kościołów
9.4. Początki rolnictwa oraz skutki niepełnej reformy rolnej
9.5. Pionierski duch drobnych przedsiębiorców oraz niegospodarność państwa
9.6. Niemiecka siła robocza i wysiedlenie Niemców
9.7. Nowy układ sił i referendum z 1946 roku – za czym tak naprawdę głosowano?
10. Nowe społeczeństwo – mieszanka kulturowa i etniczna
10.1. Poznaniacy, Polacy z centrum kraju i z Kresów, autochtoni, Żydzi, Ukraińcy, Niemcy, Romowie, Grecy, repatrianci z Europy Zachodniej i Południowej oraz późni wysiedleńcy z ZSRR
10.2. Utrata różnorodności kulturowej a idea państwa jednolitego narodowo
10.3. Budowanie nowego społeczeństwa – próba podsumowania
11. O micie „Polskiego Dzikiego Zachodu” dekadę później
Wykaz źródeł i literatury
Źródła ilustracji
Indeks osób
Indeks miejscowości