Pomiędzy wiarą a zwątpieniem Wprowadzenie do psychologii religii

Dlaczego jeden wierzy, inny zaś wątpi w istnienie Boga, a jeszcze inny jest obojętny wobec kwestii religijnych? Co czyni osobę religijną? Czy jest ona ze swej natury „istotą religijną”, czy też staje się nią w procesach rozwoju, wychowania i/lub socjalizacji? Czy mamy do czynienia tylko z jednym źródłem religijności jednostki, czy też możemy mówić o wielopostaciowych korzeniach religii i religijności? Jaka jest rola religii i religijności w psychicznym funkcjonowaniu jednostki? Jak przebiega rozwój religijności jednostki i czym jest on uwarunkowany? Czy człowiek dorosły, tracąc ufne spojrzenie dziecka i bezkompromisową postawę młodzieńca, wraz z dojrzałością zyskuje równowagę i uspokojenie światopoglądowe? A nade wszystko czy ma niepowtarzalną szansę pogłębienia życia religijnego, czy też następuje polaryzacja religijności? Czym współcześnie jest religia oraz jakie jest jej miejsce w świecie sekularyzacji? Dlaczego ludzie wierzą? Jakie motywy skłaniają ich już nie do wiary w ogóle, lecz do wiary w Boga? Jak układać się z własnym losem i z jego nieuchronnością, a może ironią, gdy na usta cisną się pytania: Jeżeli Bóg istnieje, to dlaczego pozwala na nasze cierpienie? Dlaczego zabierasz nasze miłości, Boże?

Na te i wiele innych, wcale nieprostych pytań próbuję odpowiadać w tym wprowadzeniu do psychologii religii, otwierając przed Czytelnikiem rozległą przestrzeń „pomiędzy wiarą a zwątpieniem”, która jest w nas obecna. W tym miejscu nieodparcie nasuwają się słowa poetki Anny Kamieńskiej (1920–1986): „na dnie mojej i twojej wiary leży ciężka łza zwątpienia”, zawieszeni jesteśmy zatem między integracją a rozpaczą, między wiarą a zwątpieniem…

W istocie niniejsza publikacja stanowi monograficzne ujęcie psychologii religii, prezentujące podstawowe nurty i kierunki, jak również osiągnięcia psychologii religii zeszłego stulecia wraz z omówieniem rozwoju religijności człowieka, związku między osobowością a religijnością oraz próbą ukazania metodologicznych podejść do tych niezmiernie osobistych i złożonych kwestii.

Książkę adresuję do osób zarówno głęboko wierzących, jak i do wątpiących, obojętnych i niezdecydowanych w kwestiach swojego poglądu na świat, a swoją intencję wyrażę słowami znamienitego poety ks. Jana Twardowskiego (1915–2006): „Nie przyszedłem pana nawracać”. 

dr hab. Adam A. Zych, profesor Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu

Spis treści:

Słowo od autora


Rozdział 1. Wprowadzenie do psychologii religii

1.1. Miejsce psychologii religii wśród dyscyplin religioznawczych i psychologicznych

1.2. Przedmiot i zadania współczesnej psychologii religii

1.2.1. Religia jako zjawisko społeczne

1.2.2. Struktura religii i wewnętrzna budowa religijności człowieka

1.2.3. Religijność człowieka jako zjawisko psychologiczne

1.2.4. Psychospołeczne źródła religii i religijności człowieka

1.2.5. Główne funkcje psychospołeczne religii i religijności

1.2.6. Najważniejsze zadania współczesnej psychologii religii

1.3. Podstawowe problemy badawcze i główne kategorie pojęciowe psychologii religii

1.4. Wielowarstwowość religii/religijności i doświadczenia religijnego


Rozdział 2. Z dziejów psychologii religii

2.1. Rozwój psychologii religii na świecie

2.2. Rozwój polskiej psychologii religii

2.3. Kierunki współczesnej psychologii religii

2.3.1. Stanowisko naturalistyczne

2.3.1.1. Instynktywizm a religijność człowieka

2.3.1.2. Doświadczenia religijne Williama Jamesa punktem wyjścia psychologii religii

2.3.1.3. Behawiorystyczne ujęcie religijności człowieka 

2.3.1.4. Religia i religijność w ujęciu psychoanalizy Zygmunta Freuda

2.3.1.5. Psychologia analityczna Carla Gustava Junga a religia i religijność człowieka

2.3.1.6. Neopsychoanaliza, psychologia humanistyczna i orientacja egzystencjalna a religia i religijność – poglądy Gordona W. Allporta, Ericha Fromma i Viktora E. Frankla

2.3.2. Stanowisko socjologizujące

2.3.2.2. Funkcjonalizm Bronisława K. Malinowskiego

2.3.3. Stanowisko fenomenologiczne 

2.3.3.1. Religia i religijność człowieka w ujęciu Mircei Eliadego


Rozdział 3. Religijność człowieka w ujęciu rozwojowym

3.1. Dzieciństwo

3.1.1. Ogólna charakterystyka religijności dziecka 

3.1.2. Dziecięce koncepcje Boga

3.1.3. Myślenie magiczne dziecka a jego religijność

3.2. Młodość

3.2.1. Młodzieńczy idealizm i problematyka filozoficzna

3.2.2. Faza kryzysu i przełomu

3.2.3. Czy uspokojenie i stabilizacja?

3.2.4. Destruktywne kulty, fałszywi prorocy

3.3. Wiek dojrzały

3.3.1. Ogólna charakterystyka religijności człowieka dorosłego

3.4. Starość

3.4.1. Wiara u schyłku życia ludzkiego – poglądy Erika H. Eriksona, Jamesa W. Fowlera  i Kazimierza Dąbrowskiego

3.4.2. Renesans religijności ludzi w podeszłym wieku czy sztywność osobowości?

3.5. Śmierć w cyklu życiowym człowieka
 

Rozdział 4. Osobowość a religijność człowieka

4.1. Procesy poznawcze oraz emocje i uczucia

4.2. Emocje i uczucia

4.3. Motywacja, potrzeby psychiczne i postawy

4.4. Mechanizmy obronne

4.5. Religijność zewnętrzna i wewnętrzna


Rozdział 5. Metodologiczne problemy współczesnej psychologii religii

5.1. Obserwacja zachowania

5.2. Rozmowa i wywiad psychologiczny

5.3. Analiza dokumentów

5.4. Skale postaw

5.5. Testy psychologiczne i metody projekcyjne

5.6. Narracyjne i biograficzne podejścia do zjawiska religijności człowieka

5.7. Możliwości zastosowania eksperymentu w psychologii religii


Zamiast zakończenia

Bibliografia