Psychoanaliza – ziemia obiecana? Dzieje psychoanalizy w Polsce 1900-1989. Część I: OKRES BURZY I NAPORU. Początki psychoanalizy na ziemiach polskich okresu rozbiorów 1900-1918

W okresie powojennym w rodzimych środowiskach naukowych utrwaliło się przekonanie, że psychoanaliza  była u nas zjawiskiem marginalnym i nigdy nie zakorzeniła się głębiej w polskim życiu umysłowym. Nikt jednak nie przeprowadził poważniejszych badań dotyczących roli, jaką psychoanalitycy z ziem polskich okresu zaborów odegrali w rodzącym się ruchu psychoanalitycznym w Wiedniu i w Zurychu, oraz tego, jak wyglądała recepcja teorii Freuda i Junga w rodzimych środowiskach inteligenckich w tym czasie.
Tymczasem rola ta była niezwykle znacząca. Takie postaci, jak Ludwik Jekels, Herman Nunberg, Eugenia Sokolnicka, Helena Deutsch, Jan Nelken, Ludwika Karpińska, Tola Rank i inni, zaliczają się dzisiaj do awangardy tego ruchu. Wielu z nich działało zarazem w polskich środowiskach lekarskich, w których zainteresowanie psychoanalizą było niezwykle żywe. Występowali oni regularnie na zjazdach, wygłaszali wykłady, publikowali w polskich czasopismach lekarskich i filozoficznych artykuły o różnych aspektach teorii psychoanalitycznych. Pojawiła się pierwsza książka o teorii Freuda autorstwa Jekelsa i kilka przekładów jego prac. Niemal wszyscy polscy psychoanalitycy tego okresu pochodzili z zasymilowanych rodzin żydowskich, silnie związanych z polską kulturą. Pozwala to autorowi tej książki rzucić nowe światło na procesy asymilacyjne wśród Żydów zamieszkujących ziemie polskie w tym czasie.

Zafascynowany psychoanalizą był również Karol Irzykowski, który napisał u nas bodaj najlepszy artykuł na jej temat w tym czasie. Był on zarazem autorem powieści Pałuba, w której można dopatrzyć się szeregu zdumiewających pokrewieństw z Objaśnianiem marzeń sennych. Teorią Freuda interesowali się również filozofowie i psycholodzy skupieni wokół Kazimierza Twardowskiego we Lwowie, zaś w redagowanym przez niego „Ruchu Filozoficznym” ukazało się szereg entuzjastycznych artykułów na jej temat. Terapii psychoanalitycznej został w 1912 roku poddany przez Karola de Beauraina Witkacy, bodaj pierwszy pisarz w literaturze światowej, który przeszedł przez to osobliwe doświadczenie.

Książka jest pierwszą próbą całościowego spojrzenia na początki ruchu psychoanalitycznego na ziemiach polskich w latach 1900–1918. Narodziny i rozwój ruchu autor ujmuje w szerszym, społeczno-kulturowym kontekście, widząc w nim jeden z najbardziej wymownych przejawów rodzących się w społecznościach Europy Środkowej tendencji modernizacyjnych.

SPIS TREŚCI

Rozdział I
TŁO HISTORYCZNE NARODZIN PSYCHOANALIZY W POLSCE
1. Wstęp. Kręte drogi polskiej psychoanalizy 1900-2015
2. Klątwa komunizmu i spory wokół psychoanalitycznej episteme
3. Ruch psychoanalityczny w Polsce okresu zaborów i w międzywojniu
4. Zanikające ślady pamięci i bogata spuścizna piśmiennicza
5. Czy psychoanaliza jest nauką? – spór bez końca
6. Psychoanaliza i myśl lewicowa. Dwie asymilacje
7. Psychoanaliza i brzemię bycia polskim Żydem
8. Monarchia Austro-Węgierska przełomu wieków i drogi asymilacji Żydów
9. Psychoanaliza – nauka żydowska?
10.  Co to znaczy „polska psychoanaliza”?
11.  Dylematy asymilacji i syjonizm
12.  Psychoanaliza i antysemickie otoczenie Wiednia
13.  Kulturowy transfer psychoanalizy?
14.  Żydzi i Polacy – dwa mesjanizmy?
Rozdział II
OKRES BURZY I NAPORU 1909-1914
1. Wspomnienia Nunberga. Zakątek trzech cesarzy w Będzinie
2. Psychoanalityczny przełom. Dwa zjazdy polskich lekarzy
3. Sanatorium Jekelsa i jego „apostolska” misja w Krakowie
4. Pierwsze przekłady Freuda i polskie publikacje
5. Zaraza psychoanalizy. Jej ogniska w Krakowie i w Warszawie
6. Wkład polskich psychiatrów do międzynarodowego ruchu psychoanalitycznego. Publikacje zagraniczne
7. Psychoanaliza i emancypacja kobiet
8. Polskie Żydówki w międzynarodowym ruchu psychoanalitycznym
9. Doktorka-sierżant Karpińska – sanitariuszka Legionów
Rozdział III  
PIERWSZE FASCYNACJE. Recepcja psychoanalizy w polskiej filozofii i w humanistyce
1. Ruch Filozoficzny Twardowskiego i psychoanaliza
2. Irzykowski – polski prekursor Freuda?
3. Otton Hewelke – obraz Kornelii Metelli w Irydionie Krasińskiego
4. Borenus i „dzika analiza” Stasia po góralsku
5. Rozbuchane libido w zakopiańskich snach Malinowskiego
Rozdział IV
PSYCHOANALIZA I PRAWDA SEKSUALNOŚCI
1. Psychoanaliza i Kościół. Seksualność jako pole konfliktu
2. Romans z furmanem i obsesja grzechu. Jaroszyńskiego przypadki nerwicy natręctw
3. Prawda jest zawsze dobra. Wizla diagnoza „niemocy płciowej”
4. Jekelsa krytyka kulturalnej moralności seksualnej.

ZAKOŃCZENIE
Ziemia obiecana psychoanalizy?

Na progu niepodległości.

Indeks osobowy
Indeks pojęć
Summary