Psychologiczne uwarunkowania i ocena wartości dowodowej zeznań świadków

Problematyka związana z uzyskiwaniem i oceną zeznań świadków stanowi jeden z ważniejszych obszarów badań w psychologii sądowej. Ustalenie w toku postępowania sądowego przyczyn, przebiegu i okoliczności zdarzenia przestępczego odbywa się przy zastosowaniu różnych metod, ale wyjaśnienie sprawy najczęściej nie jest możliwe bez zebrania i przeanalizowania zeznań świadków. Dowód z zeznań świadków jest jednym z podstawowych środków dowodowych i najczęściej występujących w postępowaniu karnym, a relacja świadka, mimo dużego obciążenia jej subiektywizmem, jest niejednokrotnie jedyną metodą uzyskiwania informacji i ustalania prawdy sądowej. W ostatnich latach dostrzegalny jest stały, dynamiczny i globalny rozwój badań empirycznych, koncentrujące się na zagadnieniach pozostających w bezpośrednim związku ze stosowaniem prawa i zastosowaniem psychologii w naukach prawnych. Psychologia sądowa może przyczynić się do usprawnienia praktyki ścigania i orzecznictwa. Obok dążenia do rozwoju i doskonalenia metod przesłuchania, wsparcie psychologiczne może być ukierunkowane na poszukiwanie nowatorskich metod oceny uwarunkowań wiarygodności zeznań i tworzenie warunków do ich aplikacji w toku postępowań sądowych. Badacze i praktycy stale poszukują nowych, skutecznych sposobów pozyskiwania i różnicowania pełnych, nieobciążonych błędami lub zniekształceniami, od zeznań skażonych na skutek czy to indolencji przesłuchujących, czy też celowo lub nieświadomie zafałszowanych.

Spis treści:

Wstęp
Bartosz W. Wojciechowski

I. Znaczenie procesowe opinii psychologicznej w sprawach zeznań świadków
Adam Zbieranek

1. Wprowadzenie
2. Zasada prawdy materialnej i swobodnej oceny dowodów
3. Dowód z opinii biegłego
4. Opinia psychologiczna w sprawach zeznań świadków
5. Ocena wiarygodności a zakres kompetencji biegłego psychologa
6. Elementy składowe opinii biegłego
7. Ocena dowodu z opinii biegłego
8. Podsumowanie
9. Wykaz literatury powołanej

II. Psychologiczne uwarunkowania podatności na sugestię
Agnieszka Roszkowska

1. Wprowadzenie
2. Problemy definicyjne
3. Klasyfikacje sugestii
4. Podatność na sugestię jako mechanizm psychologiczny
5. Sytuacyjne czynniki warunkujące podatność na sugestię
6. Podmiotowe czynniki warunkujące podatność na sugestię
7. Badania własne nad podatnością na sugestie świadków występujących w postępowaniu karnym
7.1. Rodzaje zadawanych pytań a efekty zeznań
7.2. Zmienne sytuacyjne, rodzaje zadawanych pytań a efekty zeznań
7.3. Zmienne osobowościowe, rodzaje zadawanych pytań a efekty zeznań
8. Wnioski i zalecenia praktyczne
9. Wykaz literatury powołanej

III.  Świadek pokrzywdzony czy świadek krzywdzący? Terapia zorientowana na wypartą pamięć
Romuald Polczyk, Malwina Szpitalak

1. Wprowadzenie – Epidemia diagnoz wypartej pamięci  
2. Liczbowa skala zjawiska
3. Realność odzyskanych wspomnień
4. Źródła terapii zorientowanej na wypartą pamięć
5. Istota terapii zorientowanej na wypartą pamięć
6. Techniki stosowane w terapii wypartej pamięci
7. Terapia zorientowana na wypartą pamięć w świetle wiedzy naukowej
7.1. Teoria Freuda a terapia zorientowana na wypartą pamięć
7.2. Syndrom wykorzystywania seksualnego
7.3. Wiedza o funkcjonowaniu pamięci i efekcie dezinformacji a terapia zorientowana na wypartą pamięć
7.4. Odzyskiwanie wspomnień a sugestialność i inne cechy indywidualne
7.5. Trafność zewnętrzna badań nad wpływem dezinformacji na pamięć w kontekście RMT
8. Unikanie błędów spowodowanych sugestywną terapią
9. RMT a prawo
10. Konkluzje
11. Uwagi końcowe
12. Sugerowane pozycje literaturowe
13. Wykaz literatury powołanej

IV. Jak prawidłowo oceniać szczerość zeznań? czynniki wpływające na trafność Opartej na Kryteriach Analizy treści (cBcA)  
Karolina Dukała, Romuald Polczyk

1. Wprowadzenie
2. Czynniki związane z osobą świadka
3. Czynniki związane ze zdarzeniem  
4. Czynniki związane ze zbieraniem zeznań
5. Czynniki związane z osobą dokonującą analizy zeznania
6. Wnioski
7. Wykaz literatury powołanej

V. Analiza zeznań świadków dorosłych z zastosowaniem metody Scientific Content Analysis (ScAN)
Bartosz W. Wojciechowski

1. Wprowadzenie
2. Metody oceny i analizy zeznań  
3. Założenia Scientific Content Analysis (SCAN)
4. Dotychczasowe badania nad zastosowaniem SCAN w praktyce sądowo-psychologicznej
5. Weryfikacja założeń teoretycznych SCAN w  warunkach polskich – badania własne
5.1. Ocena niezawodności metody Scientific Content Analysis
5.2. Charakterystyka kryteriów treściowych SCAN
6. Wnioski badawcze i zalecenia praktyczne
7. Wykaz literatury powołanej

VI. Rola ekspresji mimicznej w ocenie prawdziwości wypowiedzi
Maciej Bożek

1. Historia zagadnienia  
2. Współczesne ustalenia badawcze  
3. Obszar zastosowań praktycznych
4. Badania własne
5. Wskazania aplikacyjne
6. Wykaz literatury powołanej

VII. Reguły sędziowskiej oceny wiarygodności zeznań świadków
Marcin Maciejski

1. Wprowadzenie
2. Psychologiczny mechanizm podejmowania decyzji sądowych
3. Wybrane dotychczasowe badania nad sędziowską oceną wiarygodności zeznań
4. Badania własne nad regułami oceny wiarygodności zeznań świadków
4.1. Deklarowane uwarunkowania oceny wiarygodności świadka i jego zeznań
4.2. Kryteria wiarygodności wykorzystywane w praktyce sędziowskiej
4.3. Reguły logicznego myślenia a wiarygodność świadków i ich zeznań
5. Wnioski badawcze i zalecenia praktyczne
6. Wykaz literatury powołanej