Samorządność wczoraj i dziś Wychowanie do społeczeństwa obywatelskiego

Istota społeczeństwa obywatelskiego realizuje się głównie w procesie twórczego współdziałania i negocjacji – w procesie, w którym uczestniczą podmioty wolne od uprzedzeń kulturowych, religijnych i światopoglądowych. Znawcy przedmiotu podkreślają, że chodzi tutaj także o otwartość wobec tzw. różnic mentalnych[1]. Odpowiedzialne uczestnictwo w życiu społeczno-politycznym wymaga przede wszystkim odwagi obywatelskiej i krytycznego myślenia. Doświadczenia wielu pokoleń i literatura przedmiotu pokazują, że głównych cech, które powinien posiadać właściwie pojmowany obywatel, czyli obywatel – osoba, nie da się rozwijać ani wspierać odgórnie. W książce zatytułowanej Co znaczy konserwatyzm Roger Scruton stawia tezę, że

[...] prawdziwym wrogiem prawa naturalnego nie jest sędzia, lecz polityk, a największe zagrożenie dla sprawiedliwych stosunków międzyludzkich stanowi próba odgórnego przerobienia społeczeństwa w zgodzie z pojęciem sprawiedliwości społecznej[2].

Parafrazując drugą część wypowiedzi angielskiego filozofa, można powiedzieć, że największym zagrożeniem dla społeczeństwa obywatelskiego są próby „odgórnego przerobienia społeczeństwa w zgodzie z pojęciem społeczeństwa obywatelskiego”.

Kierując się powyższą zasadą, zapraszam Czytelnika do lektury tekstów składających się na niniejszą pracę zbiorową. Autorzy poszczególnych artykułów nawiązują do zagadnienia samorządności w szeroko pojmowanym kontekście edukacyjnym.

Tom rozpoczynają rozważania Bogusława Śliwerskiego, który stawia prawdziwe wyzwanie przed osobami rzeczywiście pragnącymi demokratyzować polskie życie społeczne i konsekwentnie realizować zasadę autonomizacji szkolnictwa. Tekst B. Śliwerskiego jest wyrazem głębokiej troski o rozwój samorządności w polskiej oświacie i zarazem o godność wszystkich podmiotów relacji edukacyjnych. Jako drugi – nie bez powodu – został zamieszczony tekst Mariusza Grężawskiego, którego rozważania nad możliwościami zaistnienia w naszym kraju autentycznej samorządności uczniowskiej wydają się bliskie poglądom poprzednika. Czytelnicy mogą zapoznać się z tekstami zarówno opisującymi zagadnienie autonomii z perspektywy historycznej (Wiesława Korzeniowska, Andrej Slodička), jak i będącymi rezultatami rzetelnych badań empirycznych nad rozumieniem i realizowaniem idei samorządności we współczesnej szkole (Danuta Kocurek, Anna Studenska, Izabela Łuc, Łukasz Tomczyk). Wśród tekstów znajdujących się w niniejszym tomie mamy także rozważania wokół roli instytucji pozarządowych w animowaniu i demokratyzacji procesów edukacyjnych. W książce nie brakuje także filozoficznego i socjologicznego spojrzenia na problem autonomii (Sonia Czudek-Ślęczka, Lucjan Wroński, Andrzej Kasperek, Andrzej Murzyn).

Andrzej Murzyn

Spis treści:

Wstęp

Bogusław Śliwerski

Niezdolność uspołecznienia polskiej oświaty

w okresie dwudziestolecia III RP

Mariusz Grążawski

Wychowanie do demokracji przez działalność
samorządu uczniowskiego

Andrej Slodička

Gréckokatolícke cirkevné školstvo na území dnešného Slovenska
v historickom kontexte a jeho autonómia

Wiesława Korzeniowska

Wychowanie do współdziałania (na przykładzie życia codziennego
wsi górnośląskiej wieków XIX i początków XX)

Lucjan Wroński

O pewnych dylematach związanych ze sprawowaniem władzy

Andrzej Murzyn

Edukacja filozoficzna a rozwój społeczeństwa obywatelskiego

Sonia Czudek-Ślęczka

Miejsce refleksji nad sytuacjami granicznymi
w wychowaniu młodzieży do partycypacji społecznej

Andrzej Kasperek

Autonomia i demokracja w perspektywie społeczeństwa
postmaterialistycznego

Danuta Kocurek

Różne formy wychowania obywatelskiego we współczesnej szkole
ponadpodstawowej (na przykładzie wybranych szkół)

Izabela Łuc

Językowy obraz wychowania obywatelskiego (i pojęć pokrewnych)
w wypowiedziach uczniów szkół średnich

Anna Studenska

Delegowanie odpowiedzialności za przebieg lekcji jako forma
kształtowania autonomii ucznia

Łukasz Tomczyk

Rola organizacji pozarządowych w zaspokajaniu potrzeb edukacyjnych
na przykładzie powiatu cieszyńskiego

Arkadiusz Wąsiński

Nowy „e-wymiar” kształtowania świadomości obywatelskiej
w świetle wychowania do społeczeństwa informacyjnego

Danuta Kurzyna-Chmiel

Główne zasady i wartości dotyczące oświaty