Sens i nonsens roszczeniowości skazanych

Książka dra Mariusza Snopka to pozycja nietuzinkowa i nietypowa pod względem podjętej problematyki. Autor zilustrował jedno z najpoważniejszych zjawisk współczesnego więziennictwa, tj. skargowość osób inkarcerowanych. Poznanie tego zagadnienia jest niezbędne do zrozumienia i nakreślenia obrazu holistycznie pojętego systemu penitencjarnego w Polsce, a także mechanizmów rządzących specyficznym, wyizolowanym miejscem […]. Autor koncentruje się na treściach emanujących troską o lepsze jutro, między innymi na zmniejszeniu sporego problemu występującego w rodzimym więziennictwie, tj. lawiny skarg, które z pewnością dezorganizują codzienną pracę resocjalizacyjną z pensjonariuszami zakładów karnych […]. Efektem jest prezentacja pedagogicznych i prawnych procedur redukujących zjawisko skargowości skazanych.

Skargowość występująca za „wielkim murem” jest na tyle istotna, że nie może zostać zignorowana i usunięta z dyskursu społecznego. Dlatego też, monografia powinna zainteresować wiele osób bezpośrednio i pośrednio powiązanych ze sferą penitencjarną i całościowo postrzeganym procesem resocjalizacji […].

dr hab. Sławomir Przybyliński, prof. UWM

Pisma o charakterze skargowym stanowią swoistą walkę z niesprawiedliwością, jak również z poczuciem niesprawiedliwości. Jej założeniem jest próba egzekwowania prawa wszystkich obywateli. W niniejszym opracowaniu przedstawiam zjawisko skargowości w wymiarze instytucjonalnym. Dlatego książka bezpośrednio dotyczy skargowości osób pozbawionych wolności. Materiał badawczy zebrany został w wyniku analizy dokumentację: skargi skazanych, opinie i decyzje w ich zakresie oraz akta osobopoznawcze (część „B”) autorów tychże pism. Badania realizowane były przez okres siedmiu miesięcy.

W książce autor przedłoży prawa osób pozbawionych wolności w sposób dostosowany do potrzeb niniejszej pracy. Przedstawił również mechanizmy mające znaczenie w kształtowaniu się roszczeń, jak również różne formy opozycyjności względem służby więziennej – mowa bowiem o osobach pozbawionych wolności, umieszczonych w zakładach karnych. Zdefiniowane zostanie samo pojęcie skargi, jak również rozbudowany zostanie jej prawny aspekt. Dokonana klasyfikacja oraz zaprezentowane dane statystyczne dopełnią teoretyczny wymiar pracy.

Pedagogiczny charakter pracy skupia się na skazanych oraz – co jest konieczne – ich skargowej „twórczości”. Autor postarał się określić najczęstszy przedmiot skarg oraz ich strukturę, gdyż każde pismo zawiera kilka charakterystycznych komponentów. Ważne wydają się przyczyny skargowości oraz ich psychospołeczne podłoże, czyli charakterystykę osób roszczeniowych. W dalszej części zaprezentowane oraz poddane analizie zostały wybrane pisma o charakterze skargowym. Ich podział wynika z opisanej uprzednio specyfiki i zawierać będzie między innymi część poświęconą skargom emocjonalnym, instrumentalnym oraz zawierającym treści irracjonalne.

Cały ostatni rozdział zawiera egzemplifikacje dla praktyki penitencjarnej. Pierwsza część to całościowe podsumowanie badań oraz weryfikacja hipotez roboczych. Dwa kolejne rozdziały prezentuje wnioski z badań w formie rozważań nad dualistycznym postrzeganiem skargowości. Podjęte badania zmierzały do opracowania strategii pracy służąca eliminacji pism bez merytorycznej wartości (nonsensownych), a wyartykułowanie i skupienie penitencjarnej uwagi na skargach niosących zmiany (sensownych). Dlatego też, dwie ostatnie części pracy zawierają opisy działań – pedagogicznych i prawnych – zmierzających do minimalizacji zjawiska tworzenia skarg o charakterze instrumentalnym.

Przedłożona praca nie ma na celu podważania humanitarnego traktowania jednostek w zakresie prawa do składania skarg. Zwraca jedynie uwagę na sposób wykorzystania tego przez osoby pozbawione wolności. Dlatego też zamysłem nie jest jakikolwiek zakaz w zakresie tworzenia takich pism, a jedynie wypracowanie mechanizmów pracy ze skazanymi, mając na uwadze ich potrzeby determinujące nadmierną i bezzasadną skargowość. Założeniem było zwrócenie uwagi na instytucję skargową, bez której więzienie nie ma racji bytu, a z którą – obecnie – wiąże się wiele problemów obnażających instrumentalizm osób pozbawionych wolności. Jest to więc, w kontekście resocjalizacji, niewychowawcze i nie służy założonemu celowi jej działania. Korekta wymiaru prawnego i opracowanie strategii pracy penitencjarnej w konsekwencji mogłoby przyczynić się do kształtowania prospołecznej postawy u więźniów – co uchodzi za nadrzędny cel wykonywania kary pozbawienia wolności.

Spis treści:

Myśl wprowadzająca

Rozdział 1. Przesłanki więziennej roszczeniowości

1.1. Prawa osób pozbawionych wolności
1.2. Mechanizmy implikujące roszczenia
1.3. Formy kryminalnej walki z systemem penitencjarnym
1.4. Pojęcie skargi w ujęciu definicyjnym

Rozdział 2. Skarga w polskim systemie prawnym

2.1. Pisma o charakterze skargowym w kodyfikacji prawno-penitencjarnej
2.2. Procedura sprawozdawcza w polskich więzieniach
2.3. Klasyfikacja skarg w środowisku penitencjarnym
2.4. Aktualne dane statystyczne dotyczące skargowości

Rozdział 3. Eksploracyjny wymiar skargowości – synteza wyników badań

3.1. Metodologiczna strategia badań własnych
3.2. Charakterystyka badanych pism oraz sporządzanych sprawozdań
3.3. Najczęstszy przedmiot skargi
3.4. Struktura pism o charakterze skargowym
3.5. Skazani „skargowcy” – specyfika osób roszczeniowych
3.6. Przyczyny skargowości – psychospołeczne determinanty więziennej „twórczości”

Rozdział 4. Analiza wybranych pism o charakterze skargowym

4.1. Wielowymiarowość pism skargowych
4.2. Emocjonalny wymiar skargowości
4.3. Instrumentalny charakter pism
4.4. Skargi wskazujące kierunki zmiany
4.5. Pisma rozstrzygające niejasne konflikty
4.6. Irracjonalność skarg

Rozdział 5. Wytyczne dla praktyki penitencjarnej

5.1. Podsumowanie przeprowadzonych badań
5.2. Sens skargowości – lekceważone wartości pisma
5.3. Nonsens skargowości – stosowane strategie pracy
5.4. Model teoretyczny pracy ze skazanymi – aspekt wychowawczy skargowości
5.5. Proponowane zmiany o charakterze prawnym

Zakończenie
Bibliografia
Aneks
Spis tabel