Społeczno-pedagogiczne i kulturowe konteksty migracji dzieci Między globalnym wykluczeniem a walką o godność

Książka Społeczno-kulturowe implikacje migracji dzieci stanowi rozwinięcie moich analiz i badań dotyczących kulturowych, społecznych i pedagogicznych kontekstów dzieciństwa w sytuacji różnicy kulturowej i odmienności etnicznej, zawartych w poprzedniej publikacji Adopcja międzyrasowa (2018). W niniejszej pracy staram się przede wszystkim określić społeczno-kulturowe warunki i następstwa migracji osób małoletnich. Ze względu na podjęty w książce temat, na jej stronach często odwołuję się do kategorii dzieciństwa i znaczenia relacji dziecko – dorosły. Dziecko jest ważnym podmiotem refleksji pedagogicznej, a dzieciństwo przedmiotem rozważań w pracach polskich pedagogów. Chociaż studia nad dzieciństwem są zazwyczaj przyporządkowane do obszarów pedagogiki społecznej lub pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej, to niewątpliwie w tradycji polskiej myśli pedagogicznej istnieje zakorzenione przekonanie o słuszności stwierdzenia Janusza Korczaka, że

[…] to jeden z najzłośliwszych błędów sądzić, że pedagogika jest nauką o dziecku, a nie o człowieku… Nie ma dzieci – są ludzie; ale o innej skali pojęć, innym zasobie doświadczenia, innych popędach, innej grze uczuć (Cyt. za: Śliwerski, 2007: 23).

Jestem przekonany, że słowa Korczaka są zachętą do wielowymiarowego spojrzenia na dziecko i dzieciństwo, czyli spojrzenia, które wykracza poza istniejące podziały, klasyfikacje i zdroworozsądkowe uzasadnienia.[...]

W niniejszej publikacji staram się dokonać wszechstronnej analizy zjawiska migracji dzieci z naciskiem na specyfikę migracji osób małoletnich, warunki i następstwa tych migracji, nie dając jednak żadnych ostatecznych rozstrzygnięć oraz nie roszcząc sobie prawa do całościowego opisu zjawiska. Jestem też świadomy tego, że dokonany przeze mnie wybór typów migracji dziecięcych zawęża dyskusję do specyficznych przypadków dzieci, które są w procesie migracji wykluczone, odrzucone i wykorzystane przez dorosłych. Zaprezentowany w pracy obraz dzieciństwa może przez to wydawać się Czytelnikowi nadzwyczaj pesymistyczny. Moim celem było jednak wskazanie, w jaki sposób niektórzy małoletni migranci są uwikłani w różnego rodzaju relacje i sytuacje społeczne. Idąc za postulatem Korczaka, żeby w dziecku zobaczyć przede wszystkim człowieka, starałem się zdekonstruować dyskursy, towarzyszące dziecięcym migracjom, tworzące czasami błędne oczekiwania w stosunku do konstruktu dziecka migranta oraz wskazać, że dla praktyki pedagogicznej, zarówno w wymiarze aktualnym, jak i w biograficznym, osobne, wyizolowane dziecko migrant nie istnieje. Akcent na relacje w otoczeniu dziecka oraz uwikłanie tych relacji w społeczno-kulturowe konteksty funkcjonowania migracji są istotnymi elementami zrozumienia dynamiki zjawiska migracji dzieci...

Autor (fragment Wstępu)

Spis treści:

Wstęp       

1. Przywiązanie i przynależność jako dwa fundamenty myślenia o dzieciństwie    
1.1. Dzieciństwo znormalizowane: rozwój i wychowanie      
1.2. Dzieciństwo uniwersalne: prawa dziecka      
1.3. Dzieciństwo jako konstrukt społeczny  
1.4. Kulturowe definicje dzieciństwa      
1.5. Podsumowanie        

2. Dziecko jako aktor społeczny      
2.1. Społeczna wartość dzieciństwa       
2.2. Dziecko jako przyszły dorosły       
2.3. Dorosłość i liminalność procesu dorastania    
2.4. Podsumowanie       

3. Dziecko jako migrant       
3.1. Opis kontekstu migracyjnego małoletnich migrantów   
3.2. Priorytet: łączenie członków rodziny       
3.3. Realia: rozdzieleni członkowie rodzin migrantów      
3.4. Podsumowanie       

4. Obywatelstwo dziecka      
4.1. Obywatelstwo niepełne?       
4.2. Kiedy status prawny dzieli członków rodziny na legalnych i nielegalnych   
4.3. Obywatelstwo przysługujące z urodzenia  
4.4. Podsumowanie   

5. Samodzielnie migrujące osoby małoletnie: wiktymizacja i zagrożenie wykluczeniem    
5.1. Ryzykowna podróż   
5.2. Dzieci w obozach dla uchodźców    
5.3. Podsumowanie    


6. Szkoła jako przestrzeń przynależności i wykluczenia    
6.1. Publiczna szkoła – ostoja dla dziecka migranta w świecie niepewności?   
6.2. Asymilacja i niepewny status migranta      
6.3. Aspiracje edukacyjne a nieuregulowany prawnie status migranta      
6.4. Podsumowanie  

7. Adopcja międzynarodowa, usługi reprodukcyjne i handel dziećmi   
7.1. Spór o znaczenie adopcji międzynarodowej   
7.2. Handel dziećmi, nielegalna adopcja i rynek usług medycznych      
7.3. Dziecko w sieci przestępców      
7.4. Podsumowanie   

8. Meandry sprawiedliwości społecznej: dzieci żołnierze   
8.1. Dziecko żołnierz – odhumanizowany obraz dzieciństwa  
8.2. Dylematy z pola walki    
8.3. Dziewczyny żołnierki      
8.4. Podsumowanie   

9. Śmierć małego migranta   
9.1. Obrazy śmierci, obrazy solidarności międzyludzkiej  
9.2. Trauma migracji, trauma śmierci   
9.3. Podsumowanie      

Uwagi końcowe i rekomendacje dla praktyki pedagogicznej    

Bibliografia