Stopniowanie trudności zadań w edukacji przedszkolnej i szkolnej Po to samo O tym samym Nie tak samo

Z recenzji prof. dr hab. Marii Czerepaniak-Walczak

Doświadczane sprawstwo jest źródłem poczucia tożsamości oraz kompetencji komunikacyjnych i instrumentalnych. Z tego powodu refleksja i praktyka w stosowaniu metody zadaniowej są jednym z centralnych zagadnień pedagogicznych. […]

Warto podkreślić, że uczącymi się w procesie stosowania metody zadaniowej są zarówno uczniowie (w tradycyjnym rozumieniu), jak i nauczyciele. Metoda ta jest bowiem nie(d)ocenionym czynnikiem rozwoju zawodowego i doskonalenia nauczycielskiego profesjonalizmu. […] książka Marii Kuchcińskiej, jakkolwiek adresowana głównie do nauczycieli, może być ciekawym źródłem inspiracji dla nieprofesjonalistów (rodziców, opiekunów) poszukujących wzorów uatrakcyjniania uczenia się […]

Czas szkolnej edukacji może być spożytkowany na to, by uczeń poznawał i zrozumiał otaczający go świat oraz potrafił w nim żyć (umiejąc samodzielnie – także w przyszłości – się uczyć). Z tego założenia dla obu stron procesu edukacyjnego wynikają określone wymogi.

Przed uczniami jest postawione zadanie opanowania umiejętności:

– myślenia w działaniu,

– integracji wiedzy i osiągania kompetencji,

– sprawnego porozumiewania się (z sobą i z innymi).

Rola nauczycieli, od których oczekuje się, że będą aktywnymi doradcami edukacyjnymi (wykorzystującymi uczniowski potencjał rozwojowy i akceptującymi nie tylko indywidualność ucznia, lecz także jego prawo wyboru własnej drogi życiowej), polega zaś na:

– organizowaniu sytuacji sprzyjających samodzielnemu uczeniu się,

– wspieraniu uczniowskiego wysiłku przez zachęcanie do uczenia się / rozwoju,

– wyposażeniu uczniów w techniki i narzędzia uczenia się (M. Taraszkiewicz, 1997).

Książka została opracowana z myślą o wsparciu nauczycieli w urzeczywistnianiu dwóch pierwszych punktów, ale może posłużyć także nieprofesjonalnym wychowawcom / organizatorom poznawczych zabaw wychowanków. Zadania edukacyjne prezentowane w tym opracowaniu, choć graficznie odległe od monotonii matematycznych „słupków”, nie stanowią jednak odejścia od edukacji adaptacyjnej. Wbrew pozorom to właśnie ona jest zachowana w znakomitej większości ćwiczeń – są to głównie zadania zamknięte z wynikiem końcowym antycypowanym i narzucanym bezpośrednio przez nauczyciela, a pośrednio przez naukowy dorobek ludzkości.

Tradycjonalizm takich zadań wynika przede wszystkim z tego, że:

– to nauczyciel określa (podporządkowane programowi nauczania) cele fatygowania się ucznia aktywnością zadaniową (czyniąc tym samym te zadania obcymi dla dziecka),

– to nauczyciel dobiera ich treść.

Właśnie to lokuje przedkładaną tu propozycję po stronie tradycyjnej strategii podającej, po stronie dyrektywnej edukacji za pośrednictwem zadań, w której uczniowie – często nie będąc nawet konsultantami treści i celów tych zadań – mają się dostosować do wyborów poczynionych przez nauczyciela, a legitymizowanych dziedzictwem kulturowym przez twórców programów nauczania.

Natomiast tym, co zdecydowanie różni przedstawianą w niniejszej publikacji propozycję od „ortodoksyjnie” tradycyjnych praktyk edukacyjnych, jest „romantyczne wsłuchiwanie się” zleceniodawcy zadań w możliwości, aktualne kompetencje i dążenie do sukcesu zleceniobiorców zadań. Następstwem owego „wsłuchiwania się” jest różnicowanie zadań mających ten sam cel dydaktyczny [np. nawlekanie nitką: a) igły, b) cerówki, c) igły tapicerskiej] bądź różnicowanie dróg dochodzenia do rozwiązania zadania [np. nawlekanie igły: a) w drodze przetykania nitki przez ucho igielne, b) przez nanizanie ucha igielnego na nitkę, c) za pomocą przeznaczonej do tego celu blaszki z drucikiem w kształcie pętelki] [...]

W niniejszym opracowaniu prezentujemy przyjęte przez Autora (teoretyczne i praktyczne) rozwiązania kwestii różnicowania zadań – zależnie od intelektualnej kondycji dziecka – ukazując rolę, jaką to różnicowanie może odgrywać w przechodzeniu przez dziecko na wyższy poziom rozwoju. Ten poznawczy cel wyznaczył tok narracji w tzw. praktycznej części książki. Zadania edukacyjne nie tylko są proponowane w trzech wariantach – różniących się między sobą stopniem trudności – ale często ujawniają także rozwojowy potencjał poszczególnych odmian tego samego zadania (związany zarówno z dydaktycznym celem, jak i z jego sytuacyjnym kontekstem).

Wiele fragmentów tzw. praktycznej części książki stanowi wypełnienie koncepcji Autora metody zadaniowej treściami dydaktycznymi odpowiadającymi wymogom edukowania najmłodszych. Sama koncepcja jednak, i wyprowadzony z niej algorytm różnicowania stopnia trudności zadań, nie zawiera żadnych przedzałożeń co do fazy rozwojowej zleceniobiorców zadań, toteż publikacja – zwłaszcza jej pierwsza część – jest adresowana nie tylko do nauczycieli zatrudnionych w przedszkolu i w pierwszych klasach szkoły podstawowej (czemu świadectwo dają niektóre przykłady zadań opracowanych pod kierunkiem Autora przez studentów).

Czytelnik może docenić ten wkład, zwracając uwagę na autorstwo kolejnych rozwiązań praktycznych...

Spis treści:

Wstęp     

Rozdział 1 Oddziaływania edukacyjne metodą zadaniową, czyli krzywe zwierciadło teorii

Wprowadzenie   

Ingerencja w rozwój vs. wspomaganie dążności do rozwoju    

Praktyczne konsekwencje wykorzystywania regulowanej funkcji zadania    

Możliwość współpracy przy rozwiązywaniu zadania złożonego    

Praktyczne konsekwencje nadawania organizacyjnych form aktywności uczniów    

Rozdział 2 Stopniowanie trudności w świetle teorii metody zadaniowej, czyli dwa krzywe zwierciadła (teorii i praktyki)

Aktywność sprawczym czynnikiem rozwoju    

Najprostsze sposoby stopniowania trudności    

Dochodzenie do algorytmu stopniowania trudności    

Przykłady podporządkowania praktyki stawiania zadań dydaktycznych opisanej teorii stopniowania trudności   

Rozdział 3 PUS – o trzech stopniach trudności – w przedszkolnej edukacji matematycznej, czyli praktyka w krzywym zwierciadle teorii (Małgorzata Sopel)

Wprowadzenie   

Wybrane treści programowe edukacji matematycznej w przedszkolu   

Eksperymentalne zastosowanie PUS o trzech stopniach trudności w przedszkolnej edukacji matematycznej   

Autorska wersja PUS Małgorzaty Sopel   

Przebieg i wyniki badań eksperymentalnych w przedszkolu 

Podsumowanie badań eksperymentalnych   

Zakończenie   

Załączniki

Załącznik nr 1. Opowiadanie Proste pytanie   

Załącznik nr 2. Kształtowanie pojęć matematycznych w programie wychowania przedszkolnego dla dzieci 3–6-letnich autorstwa Henryki Czerniawskiej   

Załącznik nr 3. Fragment podstawy programowej wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego (z 14 lutego 2017 roku)   

Załącznik nr 4. Analiza stopnia trudności wariantów zadań   

Załącznik nr 5. Autorska wersja PUS Małgorzaty Sopel   

Załącznik nr 6. Testy opracowane przez Małgorzatę Sopel dla własnych badań eksperymentalnych   

Bibliografia