Świat gestów i symboli w komunikacji dziecięcej

Niniejsza publikacja to pierwsza w literaturze naukowej szczegółowa analiza porównawcza sprawności niejęzykowych dzieci polskich w okresie wczesnego dzieciństwa. Zarówno rozważania teoretyczne, jak i przeprowadzone badania skupiają się wokół dwóch obszarów tematycznych: relacji pomiędzy rozwojem komunikacji niejęzykowej w postaci gestykulacji a osiągnięciami językowymi dziecka oraz roli interakcji rodzic – dziecko w rozwoju komunikacji i symbolizacji dziecięcej.

Niniejsze opracowanie empiryczne stanowi część szeroko zakrojonych badań nad rozwojem językowym u dzieci polskich. Uwzględniono w nim wyniki badań, którymi objęto 99 dzieci: z podejrzeniem zaburzenia typu "Specific Language Impairment", charakteryzujące się bardzo niskim poziomem rozwoju mowy oraz z dwóch grup porównawczych,  o przeciętnym poziomie rozwoju mowy oraz ponadprzeciętnym poziomie rozwoju mowy.

W pierwszej części publikacji przedstawiono zarówno klasyczne, jak i nowsze koncepcje dotyczące roli symboli i znaków, tj. gestów i działań symbolicznych oraz języka, w ujmowaniu rzeczywistości oraz porozumiewaniu się. W opisie procesu komunikowania się nawiązano do nurtu badań nad zmianami rozwojowymi zachodzącymi w relacji gestykulacja – mowa. Pokazano rozwojowe ujęcie komunikacji niejęzykowej dzieci we wczesnej ontogenezie, z uwzględnieniem zmian w funkcji, jaką pełni gestykulacja. Poszukiwano empirycznego potwierdzenia istnienia związku między rozwojem gestykulacji a rozwojem mowy nie tyle u dzieci prawidłowo rozwijających się, co z zaburzonym rozwojem kompetencji językowych.

 Książka jest próbą analizy słabo opisanego w Polsce problemu zaburzenia rozwoju językowego u małych dzieci, a także przeglądu aktualnego stanu badań nad symbolicznym przedstawianiem rzeczywistości oraz komunikacją niejęzykową dzieci z podejrzeniem specyficznych zaburzeń rozwoju językowego. Odrębną część stanowią rozważania na temat roli dorosłych w rozwoju reprezentacji symbolicznej dziecka we wczesnym dzieciństwie, przejawiającej się w mowie i zabawie. Potwierdzono tezę, że jakość interakcji dziecko – rodzic ma istotny wpływ na rozwój zdolności komunikacyjnych dziecka. Zaznaczono również, że interakcja ta ma charakter transakcyjny.

Przeprowadzone badania pozwoliły na ocenę poziomu i rodzaju komunikatów niejęzykowych używanych przez dzieci z różną sprawnością językową podczas interakcji z dorosłym. Analiza wyników wykazała różnice międzygrupowe w zakresie poziomu komunikacji niejęzykowej oraz stosowania odmiennych strategii komunikacyjnych. Analiza zachowań rodziców potwierdziła, że rodzice dzieci z różnym poziomem rozwoju mowy stosują odmienne strategie podczas komunikowania się z nimi. Rodzice dzieci z podejrzeniem SLI częściej stosują strategie ograniczające oraz kontrolę imperatywną, pozostali zaś częściej prezentują rozwijające strategie językowe i niejęzykowe.

Niniejsza publikacja pozwoli na lepsze zrozumienie mało opisanego i wciąż nieznanego w Polsce zaburzenia SLI oraz związanych z nim problemów, z którymi borykają się dzieci już w okresie wczesnego dzieciństwa.

Prezentowana książka ta jest przeznaczona zarówno dla specjalistów psychologów, pedagogów i logopedów, jak i rodziców zainteresowanych rozwojem swoich dzieci.

Spis treści:

Wprowadzenie

Rozdział 1

Gestykulacja i symbolizacja w procesie komunikacji  

Co to jest komunikacja niejęzykowa?

Rozwój i funkcje gestykulacji w ontogenezie

Używanie gestow i komunikatow niejęzykowych przez małe dzieci

Relacja pomiędzy rozwojem gestykulacji a mową w komunikowaniu się

Komunikacja językowa we wczesnym dzieciństwie

Nabywanie języka przez dzieci

Zaburzenia rozwoju mowy i języka

Opoźnienie rozwoju mowy

Specyficzne zaburzenie rozwoju językowego – Specifi c Language Impairment

Zdolność komunikowania się u dzieci z SLI

Rozdział 2

Metodologiczne podstawy badań

Uzasadnienie wyboru przedmiotu badań

Problematyka badawcza

Warunki i przebieg badań oraz charakterystyka badanej grupy

Procedura badawcza

Rozdział 3

Gesty i symbole w komunikacji dzieci osiemnastomiesięcznych

Dyskusja wyników

Rozdział 4

Strategie komunikacyjne wykorzystywane w interakcji z rodzicem przez dzieci dwuipołletnie w sytuacji zabawowo-zadaniowej

Strategie nieinterakcyjne w komunikacji badanych dzieci

Strategie interakcyjne w komunikacji badanych dzieci

Rozdział 5

Komunikacja niejęzykowa u dzieci w sytuacji zadaniowej, zabawowej i interakcyjnej

Umiejętność komunikowania się dwuipołletnich dzieci w zabawie poznawczej

Umiejętność komunikowania się dwuipołletnich dzieci w zabawie konstrukcyjnej

Wrzucanie fi gur

Układanka „Domek”

Budowanie wieży z klocków

Umiejętność komunikowania się dwuipołletnich dzieci w zabawie swobodnej

Umiejętność komunikowania się dwuipołletnich dzieci w sytuacji interakcyjnej

Rozdział 6

Rola dorosłych w rozwoju gestykulacji i symbolizacji u małego dziecka

Strategie rodziców w komunikacji z dzieckiem

Strategie rodziców w sytuacji zabawowej

Werbalne strategie zachowania rodziców

Niewerbalne strategie zachowania rodziców w postaci gestykulacji

Strategie kierowania uwagą dziecka

Strategie rodziców w sytuacji komunikacyjnej

Strategie kierowania uwagą dziecka

Strategie zachowania rodziców

Rozdział 7

Gesty i symbole w komunikacji dzieci dwuipołletnich – refleksje naukowe

Rodzaje gestykulacji a poziom rozwoju mowy

Funkcje auto- i alteradaptatorów w procesie komunikacji dziecięcej

Relacja pomiędzy rozwojem komunikacji niejęzykowej w postaci gestykulacji a rozwojem mowy

Jakość interakcji rodzic – dziecko a zdolności komunikacyjne dziecka we wczesnym dzieciństwie

Zakończenie

Literatura