System awansu zawodowego nauczycieli Ocena kluczowego elementu reformy edukacji

W książce System awansu zawodowego nauczycieli – ocena kluczowego elementu reformy edukacji jako ramowy problem badawczy autorka przyjęła następujące pytanie: W jakim stopniu system awansu jest czynnikiem wpływającym na zmianę funkcjonowania zawodowego nauczycieli?

Na podstawie literatury przedmiotu przeprowadziła rozważania dotyczące – tak ważnego w zawodzie nauczycielskim – awansu zawodowego. Dokonała przeglądu dotychczasowych badań ze szczególnym uwzględnieniem opinii środowiska oświatowego na temat awansu zawodowego i jego wpływu na osiągnięcie efektów zakładanych przez MENiS.

Książka składa się z siedmiu rozdziałów (część teoretyczna – rozdział I i II; metodologiczna – rozdział III; empiryczna – rozdział IV, V, VI i VII).

W celu uzyskania informacji dotyczących istoty systemu awansu nauczycieli wykorzystała opracowane przeze nią kwestionariusze ankiet dla nauczycieli, dyrektorów oraz ekspertów komisji kwalifikacyjnych/egzaminacyjnych, a także kwestionariusz wywiadu dla wizytatorów Kuratorium Oświaty w Krakowie pełniących równocześnie funkcję przewodniczących komisji kwalifikacyjnych/egzaminacyjnych dla nauczycieli mianowanych ubiegających się o stopień nauczyciela dyplomowanego. Grupy badanych liczyły odpowiednio 404 nauczycieli, 56 dyrektorów szkół, 160 ekspertów komisji kwalifikacyjnych/egzaminacyjnych oraz 9 wizytatorów kuratorium oświaty.

Na podstawie odpowiedzi respondentów dowiedziała się, jakie czynniki mają wpływ na przebieg ścieżki kariery, poznała okoliczności wzmagające i obniżające efektywność pracy dydaktyczno-wychowawczej oraz motywy uczestnictwa nauczycieli w procesie awansu zawodowego. Ponadto zebrała informacje o tym, w jaki sposób system awansu determinuje rozwój zawodowy, jaki ma wpływ na jakość świadczonych przez nauczycieli usług edukacyjnych, oraz w jakich obszarach nauczyciele podejmują szczególną aktywność.

Badania ukazały również związki między systemem awansu a sferą rozwoju osobistego i życiem nauczycieli, a także umożliwiły poznanie opinii respondentów na temat stopnia spełnienia poszczególnych założeń wdrożonej w 2000 roku pragmatyki zawodowej nauczycieli. Istotne w badaniach było także poznanie mocnych i słabych stron obowiązującej procedury oraz zaproponowanie w niej pożądanych zmian i ukazanie innych sposobów mających na celu stymulowanie rozwoju zawodowego.

Na podstawie odpowiedzi badanych wyciągnęła wnioski, które mogą okazać się przydatnymi wskazówkami dla osób odpowiedzialnych za koncepcyjne opracowanie zmian dotyczących edukacji. Wśród propozycji, których wykorzystanie mogłoby uskutecznić obowiązujący systemu awansu zawodowego nauczycieli, pomocna byłaby zmiana polegająca na odbiurokratyzowaniu procedury, wydłużeniu ścieżki formalnego rozwoju, czy też przeformułowaniu wymagań niezbędnych do uzyskania poszczególnych stopni awansu. Pożądane byłoby również wprowadzenie egzaminu praktycznego, poszerzenie skali ocen dorobku zawodowego, zwiększenie roli awansu szkolnego w strukturze poziomej oraz określenie standardów, według których można byłoby obserwować, czy rozwój następuje również po otrzymaniu awansu.

Spis treści:

Wstęp     

ROZDZIAŁ I. System awansu zawodowego nauczycieli – przepisy prawne i ich ocena    

1. Zmiana społeczna a profesjonalizacja zawodu nauczycielskiego    
2. Pojęcie systemu awansu zawodowego i jego istota    
3. Przemiany zachodzące w sposobie zatrudniania i procedurze awansowania nauczycieli     
4. Charakterystyka poszczególnych stopni awansu zawodowego    

ROZDZIAŁ II. Awans zawodowy nauczycieli w badaniach i w dyskursie pedagogicznym    

1. Awans zawodowy nauczycieli a jakość pracy szkoły – badania ZNP   
2. Raporty z Międzynarodowych Badań Nauczania i Uczenia się OECD    
3. Stanowisko OSKKO w sprawie awansu zawodowego nauczycieli    
4. Funkcjonowanie systemu awansu zawodowego nauczycieli – kontrola NIK   
5. System awansu zawodowego w dyskursie pedagogicznym     

ROZDZIAŁ III. Założenia metodologiczne badań własnych   

1. Przedmiot i cel podejmowanych badań   
2. Problemy badawcze   
3. Metody i techniki badań, narzędzia badawcze   
4. Organizacja i przebieg badań   
5. Charakterystyka terenu badań i próby badawczej   

ROZDZIAŁ IV. Uwarunkowania ścieżki awansu zawodowego nauczycieli   

1. Formy doskonalenia i ich znaczenie dla przebiegu ścieżki awansu zawodowego 
2. Rola wybranych podmiotów w procesie awansu zawodowego nauczycieli   
3. Czynniki determinujące jakość pracy nauczycieli   

ROZDZIAŁ V. System awansu zawodowego nauczycieli jako czynnik zmian ich pracy   

1. Czynniki stymulujące nauczycieli do podejmowania działań prorozwojowych   
2. Awans zawodowy jako element motywujący nauczycieli do pracy   
3. Motywy uczestnictwa nauczycieli w procesie awansu zawodowego   
4. System awansu zawodowego jako sposób poprawy jakości pracy nauczycieli   
5. Obszary szczególnej aktywności nauczycieli podczas odbywania stażu   

ROZDZIAŁ VI. Znaczenie systemu awansu zawodowego dla rozwoju osobistego i życia nauczycieli 

1. Stopień zaangażowania nauczycieli we własny rozwój zawodowy    
2. Awans zawodowy nauczycieli a sfera rozwoju osobistego   
3. Znaczenie systemu awansu dla prestiżu zawodu nauczycielskiego   
4. Awans zawodowy a samoocena nauczycieli 
5. Zjawisko wypalenia zawodowego nauczycieli a system awansu    

ROZDZIAŁ VII. Efekty, zagrożenia i szanse związane z systemem awansu zawodowego nauczycieli 

1. Założenia systemu awansu zawodowego a stopień ich spełnienia   
2. Mocne ogniwa systemu awansu zawodowego nauczycieli   
3. Słabe punkty w systemie awansu zawodowego nauczycieli 
4. Niebezpieczeństwo pozorowanego rozwoju w funkcjonującym systemie awansu    
5. Pożądane zmiany w systemie awansu zawodowego nauczycieli   

Uogólnienia i wnioski z badań   

1. Podsumowanie wyników badań   
2. Wnioski dla praktyki oświatowej   

Aneksy   309 Aneks nr 1. Kwestionariusz ankiety dla nauczycieli   
Aneks nr 2. Kwestionariusz ankiety dla dyrektorów szkół   
Aneks nr 3. Kwestionariusz ankiety dla ekspertów komisji kwalifikacyjnej/ egzaminacyjnej   
Aneks nr 4. Kwestionariusz wywiadu dla przewodniczących komisji kwalifikacyjnych dla nauczycieli mianowanych ubiegających się o stopień awansu zawodowego nauczyciela dyplomowanego   

Bibliografia   

Spis schematów, tabel i wykresów   

Streszczenie