Transformacja doświadczeń życiowych uczestników mediacji

W odpowiedzi na poszukiwanie innych, skuteczniejszych środków karnych w polskim prawie karnym pojawiła się – wraz z kodyfikacjami karnymi z 1997 r., które zaczęły obowiązywać od 1 września 1998 r. – możliwość zastosowania mediacji. Mediacja sprzyja wyrównaniu wyrządzonych krzywd i naprawieniu popełnionych błędów. Rozpoczyna się wraz ze skierowaniem sprawy na tę drogę rozwiązywania konfliktów. Na wniosek stron postępowania lub za ich zgodą sąd przesyła taką decyzję do ośrodka mediacji i mediatora, który podejmuje działania w celu zorganizowania indywidualnych spotkań wstępnych z każdą ze stron, a także spotkania uczestników na sesji wspólnej. Mediator wspiera negocjujące ze sobą osoby lub grupy. W rezultacie rozmów uczestnicy ustalają warunki porozumienia, zazwyczaj podejmując pewne zobowiązania względem drugiej strony. Praca mediatora kończy się wraz z wysłaniem do sądu sprawozdania z przeprowadzonego postępowania mediacyjnego. Mediator nie wie, czy sąd uznał ugodę i czy osoby będące stronami procesu dotrzymują określonych zobowiązań.

Publikacja jest adresowana do osób zainteresowanych mediacją, negocjacjami, rozwiązywaniem konfliktów, kształtowaniem stosunków społecznych, prowadzeniem procesu wsparcia – udzielania porad. Składa się z czterech rozdziałów.

W pierwszym Autorka proponuje trzy spojrzenia na mediację. Głębsza analiza mediacji jako sytuacji społecznej, w której zachodzą interakcje, stała się możliwa dzięki przyjrzeniu się jej z perspektywy symbolicznego interakcjonizmu. Ponieważ mediacja ma miejsce, gdy istnieje konflikt, jej analizę podjęła z punktu widzenia psychologicznych teorii konfliktu. Celowość przywołania optyki nauk prawnych wydawała się bezdyskusyjna. Wykorzystała też poradoznawczą perspektywę analiz mediacji, by pokazać, w jakim zakresie w mediacji zachodzą procesy pomocy i poradnictwa.  

W drugim rozdziale Autorka przybliża regulacje prawne mediacji. Ukazuje mediację pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą czynu karalnego jako sprawiedliwość naprawczą. Przedstawia podstawowe zasady i korzyści mediacji, a także wskazuje, kto zgodnie z literą prawa może pełnić funkcję mediatora.

W rozdziale trzecim zaprezentowano dotychczasowe sposoby opisywania mediacji jako zorganizowanego procesu interakcji międzyludzkiej. Ponieważ Autorka zna zdroworozsądkowe i oparte na potocznej wiedzy opinie praktyków, uznała, że warto je w książce wykorzystać, konfrontując z wynikami badań własnych. Przybliżyła więc propozycje praktyków dotyczące metodyki prowadzenia mediacji. Przedstawiła style pracy, elementy „warsztatu pracy” oraz postulowane „kompetencje ogólne i emocjonalne” mediatora.

W ostatnim rozdziale Autorka stara się udzielić odpowiedzi na pytania:

Jak przebiega proces transformacji doświadczeń życiowych uczestników mediacji?
Czy i jak badani postrzegają proces mediacji?
Jak uczestnicy mediacji w sprawach karnych oceniają mediację?
Jak przebiega proces mediacji, jakie są jego etapy?

W czym manifestuje się transformacja doświadczeń życiowych? W rozdziale tym zaproponowała interpretację wysłuchanych narracji, wyłoniła znaczenia i sensy nadawane procesowi mediacji przez osoby, które próbowały rozwiązać konflikt za pomocą tej procedury oraz które miały doświadczyć lub doświadczyły wsparcia w zakresie rozwiązywania problemów i podjęły ważne decyzje dotyczące ich życia w trakcie procesu mediacji. Pokazała też, jak uczestnicy zapamiętali spotkanie z mediatorem i drugą stroną oraz jakie zmiany w życiu dostrzegają po udziale w mediacji

Agnieszka Dragon jako mediator praktyk wysłuchała wypowiedzi ponad 120 zwaśnionych stron zarówno w trakcie mediacji, jak i po jej zakończeniu. Poczyniła pewne obserwacje dotyczące przebiegu mediacji oraz zachowań skonfliktowanych osób i zachowań mediatorów. Doszła do wniosku, że mediacja jest przestrzenią społeczną, w której zachodzą różnorodne procesy, manifestowane są różne postawy i realizowane różne zamiary.
Opisywane przez badanych fragmenty życia podlegały ich subiektywnej interpretacji. Ujawniali oni nadawane życiu sensy i znaczenia. W trakcie badań Autorka starała się zrozumieć badanych, dostrzec to, co było tylko ich doświadczeniem – to, do czego nie miała dostępu, chociaż była uczestnikiem sytuacji, które charakteryzowali.

W monografii Autorka starała się zaprezentować dotychczasowe sposoby opisywania mediacji jako zorganizowanego procesu interakcji międzyludzkiej. Przyjrzała się temu, jakie znaczenia i sensy nadają procesowi mediacji osoby, które podjęły próbę rozwiązania konfliktu za pomocą tej procedury oraz które miały doświadczyć lub doświadczyły wsparcia w rozwiązywaniu problemów i podjęły ważne decyzje dotyczące ich życia. Ukazała, jak uczestnicy zapamiętali spotkanie z mediatorem i drugą stroną oraz jakie zmiany w życiu dostrzegają po udziale w mediacji. Analiza wypowiedzi dotyczących przeżyć osób badanych, związanych ze spotkaniami z mediatorem, okazała się ważnym źródłem odniesienia w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, czy i jak przebiega transformacja doświadczeń życiowych uczestników mediacji.

Spis treści:

Wstęp         


Rozdział I
Trzy spojrzenia na mediację     

1.    Mediacja w świetle interakcjonizmu symbolicznego  

1.1.    Geneza i podstawowe założenia interakcjonizmu symbolicznego       
1.2.    „Znaczenie” w koncepcjach interakcjonizmu symbolicznego     
1.3.    Mediacja jako interakcja symboliczna       
1.3.1.    Przed-rozumienie a dążenie do uzgodnienia sensu w interakcji 
1.3.2.    Działanie interakcyjne ujmowane w terminach znaczeń  
1.4. Wykorzystanie metafory teatru   
1.4.1.    Mediacja w metaforze teatru       
1.4.2.    Dramaturgia stołu mediacyjnego   

2.    Mediacja w perspektywie psychologicznych teorii konfliktu       

2.1.    Pojęcie konfliktu  
2.2.    Detektory i dynamika konfliktu     
2.3.    Strategie i style negocjowania w procesie mediacyjnym        
2.3.1.    Fazy negocjacji       
2.3.2.    Wybór strategii negocjacyjnej    
2.3.3.    Style negocjowania        

3.    Poradoznawczy wgląd w mediację     

3.1.    Mediacja jako sytuacja poradnicza       
3.2.    Zmiana sytuacji społecznej doradcy     
3.3.    Scenariusze działań doradcy        
3.3.1.    Poradnictwo negocjacyjne        
3.3.2.    Poradnictwo jako interakcja mediator – strony konfliktu        

Rozdział II
Regulacje prawne mediacji  

1.    Określenia mediacji w naukach prawniczych            

2.    Podstawowe zasady mediacji            

3.    Mediacja pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą czynu karalnego jako sprawiedliwość naprawcza  

3.1.    Regulacje prawne dotyczące osoby mediatora 
3.2.    Regulacje prawne dotyczące kierowania sprawy do postępowania mediacyjnego       
3.3.    Korzyści z mediacji w prawie karnym       
3.4.    Rola mediatora w mediacjach między pokrzywdzonym a sprawcą 

4.    Zmiany przepisów dotyczących mediacji karnej    

Rozdział III
Style i podstawowe elementy warsztatu pracy mediatora – propozycje praktyków  

1.    Wyodrębnienie elementów składowych mediacji    

 
2.    Style pracy mediatora    

     
2.1.    Role mediatora            
2.2.    Koncepcje działania mediatora    
2.3.    Fazy działania mediatora          
2.4.    Modele mediacji            

3.    Elementy warsztatu pracy mediatora     

3.1.    Umiejętności komunikacyjne           
3.1.1.    Techniki aktywnego słuchania        
3.1.2.    Dostrzeganie sygnałów niewerbalnych           
3.1.3.    Umiejętności interpretacji zachowań niewerbalnych     
3.2.    Postulowane kompetencje ogólne i emocjonalne mediatora           
3.3.    O osobowości mediatora     

Rozdział IV
Transformacja doświadczeń życiowych uczestników mediacji     

1.    Typologia nastawień do procesu i zachowań ujawnianych w trakcie mediacji     

1.1.    Opracowana typologia        
1.2.    Przemiany nastawienia do mediacji    

2.    Modele działania poradniczego w procesie mediacji       

2.1.    Mediacja a udzielanie porady – podobieństwa i różnice   
2.2.    Etapy przebiegu procesu poradniczego i mediacji  

3.    Opisy mediacji i odsłona ich przebiegu     

3.1.    Przykład pierwszy. „Osiem lat nie pije”     
3.2.    Przykład drugi. „Gdyby on to inaczej sformułował”        
3.3.    Przykład trzeci. „Dla nich celem był teatr”     
3.4.    Przykład czwarty. „Sprawa polityczna – sprawa specyficzna”    
3.5.    Przykład piąty. „To było takie wsparcie i taki kopniak”     
3.6.    Przykład szósty. „Już nie przepraszam. Teraz proszę”       

4.    Pogłębiony wgląd w proces mediacji    

4.1.    Postrzeganie procesu mediacji przez badanych  
4.2.    Pomoc jako proces poradniczy         
4.3.    Obraz pracy mediatora w opinii stron    
4.4.    Obraz stosunków z drugą stroną rysowany przez uczestników mediacji 
4.5.    Uczenie się uczestników mediacji  
4.6.    Ocena efektów mediacji       

Uogólnienia i wnioski    

Bibliografia       

Wykaz schematów i tabel     

Aneks
Porównanie spraw na podstawie analizy akt procesów spraw karnych