Ucieczka przed podatkami i kontrola podatkowa

Unikanie podatków, luka podatkowa w VAT, ceny transferowe, oszustwa akcyzowe czy pozorne transakcje – to gorące tematy z pierwszych stron gazet. Zarazem ucieczka przed podatkami w Polsce nie wynika z akceptacji dla oszustw podatkowych, co potwierdzają badania CBOS-u. Spore jest natomiast przyzwolenie dla tzw. optymalizacji podatkowych, ponieważ kojarzą się one ze sprawnym poruszaniem się w środowisku gospodarczym. Jednak podatnicy nie zawsze zdają sobie sprawę z ryzyka płynącego z zastosowania tego rodzaju metod unikania opodatkowania. Dzieje się tak głównie
z powodu braku precyzji przepisów prawa.

Autorzy książki podejmują próbę zdefiniowania tych działań, które należałoby uznać za ucieczkę przed podatkami, wiążąc jednocześnie owo postępowanie z kategorią nieprecyzyjnie opisywanej luki podatkowej. W szczególności autorzy analizują podatek VAT, różne formy akcyzy i podatki bezpośrednie, poszukując odpowiedzi na pytanie, jak koncepcja i konstrukcja danego podatku może wpływać na ucieczkę przed podatkami. Formułują konkretne wnioski dla administracji skarbowej, której sprawność ma bezpośredni wpływ na kształtowanie się wpływów podatkowych.

Jedna z konkluzji autorów dotyczy niezwlekania z obniżaniem stawki podstawowej VAT w Polsce, by ograniczać pokusę ucieczki przed tym podatkiem. Zdaniem autorów należałoby opracować harmonogram stopniowego, rozłożonego na 10 lat, obniżania stawki podstawowej do minimalnej 15% i jednoczesnego podwyższania stawek preferencyjnych.

Książka zawiera przykłady najczęściej stosowanych metod i mechanizmów ucieczki przed podatkami – zarówno te legalne, lecz kontestowane przez administrację podatkową, jak i ewidentnie nielegalne, dotyczące podatków bezpośrednich
i pośrednich. Autorzy omawiają także wybrane przykłady działań, które mogą być nazwane optymalizacyjnymi, wymagające od podatnika aktywności i pomysłowości. Świadomie pominięto natomiast kwestie dotyczące ucieczki przed składkami ubezpieczeniowymi, gdyż – choć mają one sporo cech podatku, takich jak pieniężność oraz przymusowość – nie wypełniają innych jego cech.

Hanna Kuzińska – profesor Akademii Leona Koźmińskiego, uczy finansów publicznych, w tym systemów podatkowych, autorka książki Rola podatków pośrednich w Polsce oraz licznych artykułów o tematyce ekonomicznej i finansowej.

Marek Bełdzikowski – doktor nauk prawnych w obszarze procederów unikania opodatkowania, radca prawny, doradca podatkowy.

Małgorzata Hasny-Łoń – wieloletni praktyk prawa podatkowego, w szczególności podatku od towarów i usług, pracownik administracji publicznej.

Grzegorz Kujawski – doktor nauk ekonomicznych w obszarze kontroli skarbowej, doradca podatkowy, partner w kancelarii KNDP, specjalizuje się w zakresie podatków dochodowych, fuzji i przejęć oraz restrukturyzacji, autor m. in. komentarza do generalnej klauzuli unikania opodatkowania obowiązującej w Polsce.

Radosław Piekarz – doradca podatkowy, zajmuje się głównie tematyką cen transferowych i podatków międzynarodowych, autor trzech książek poświęconych cenom transferowym.

Spis treści:

Znaczenie użytych skrótów

1. UWAGI WSTĘPNE
HANNA KUZIŃSKA

2. UCIECZKA PRZED PODATKAMI I JEJ PRZYCZYNY
HANNA KUZIŃSKA
2.1. Przyczyny moralne
2.2. Przyczyny polityczne
2.3. Przyczyny ekonomiczne
2.4. Przyczyny techniczne

3. KRYTERIA KLASYFIKACJI I RODZAJE UCIECZKI PRZED PODATKAMI
HANNA KUZIŃSKA
3.1. Kryterium legalności. Oszustwa i optymalizacje
3.2. Kryterium statusu prawnego
3.3. Kryterium postawy administracji podatkowej

4. LUKA PODATKOWA REZULTATEM UCIECZKI PRZED PODATKAMI
MAREK BEŁDZIKOWSKI, HANNA KUZIŃSKA
4.1. Przegląd metod pomiaru luki podatkowej w VAT. Marek Bełdzikowski, Radosław Piekarz
4.1.1. Metoda makroekonomiczna "góra-dół" (top-down)
4.1.2. Metoda mikroekonomiczna "dół-góra" {bottom up). Marek Betdzikowski, Radosław Piekarz
4.1.3. Czy i jak mierzyć lukę w VAT. Marek Bełdzikowski
4.2. Jak mierzyć lukę podatkową w podatkach dochodowych?
4.2.1. Badanie luki w OT wywołanej transferem dochodów Radosław Piekarz
4.2. Praktyczny aspekt pomiaru luki podatkowej w Polsce. Hanna Kuzińska

5. UCIECZKA PRZED VAT
MAREK BEŁDZIKOWSKI, HANNA KUZIŃSKA
5.1. Podatek naliczony źródłem neutralności Marek Bełdzikowski, Hanna Kuzińska
5.2. Podatek naliczony źródłem nadużyć. Fikcyjne firmy i faktury. Karuzela podatkowa. Trudności w obsłudze transakcji wewnątrzwspólnotowych. Marek Bełdzikowski, Hanna Kuzińska
5.2.1. Czy podatek odwrócony zapobiegnie oszustwom podatkowym? Małgorzata Hasny-toń, Hanna Kuzińska
5.2.2. Czy płatność podzielona (split payment) ograniczy nadużycia i ochroni neutralność VAT? Małgorzata Hasny-toń
5.3. Ucieczka przed VAT w szarą strefę gospodarczą. Hanna Kuzińska
5.3.1. Ograniczanie szarej strefy przy pomocy kas rejestrujących i Jednolitego Pliku Kontrolnego. Małgorzata Hasny-toń

6. SPECYFIKA OSZUSTW AKCYZOWYCH
MAREK BEŁDZIKOWSKI
6.1. Zakres harmonizacji prawa akcyzowego
6.2. Obszar aktywności w oszustwach akcyzowych

7. UCIECZKA PRZED OPODATKOWANIEM DOCHODÓW POPRZEZ CENY TRANSAKCYJNE (TRANSFEROWE)
RADOSŁAW PIEKARZ
7.1. Na czym polega optymalizacja podatkowa przy zastosowaniu cen transferowych?
7.2. Definicja podmiotów powiązanych
7.3. Jak państwa próbują zapewniać rynkowość cen?
7.4. Metoda zmiany profilu działalności w wyniku restrukturyzacji działalności gospodarczej i techniki transferu dochodów
7.5. Metoda sprzedaży licencji
7.5.1. Patent box
7.6. Metoda finansowania długiem
7.7. Przenoszenie zysków do spółki ze stratą
7.8. Spółka działająca w SSE

8. UCIECZKA PRZED OPODATKOWANIEM DOCHODÓW PRZY POMOCY POZORNYCH TRANSAKCJI
GRZEGORZ KUJAWSKI
8.1. Wykorzystanie zryczałtowanych form opodatkowania
8.2. Aktualizacja wartości aktywów
8.3. Darowizny
8.4. Wykorzystanie obrotu udziałami i akcjami

9. NIEWYKAZYWANIE DOCHODU Z PROWADZONEJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
GRZEGORZ KUJAWSKI

10. SPOŁECZNE I EKONOMICZNE SKUTKI UCIECZKI PRZED PODATKAMI
HANNA KUZIŃSKA, MAREK BEŁDZIKOWSKI
10.1. Obciążenia podatkami w świetle statystyk i w odczuciach podatników, na podstawie badania CBOS. Hanna Kuzińska

11. POLSKA ADMINISTRACJA PODATKOWA
MAREK BEŁDZIKOWSKI
11.1. Początki administracji podatkowej w Polsce
11.2. Główne niesprawności administracji podatkowej
11.2.1. Jakość orzecznictwa podatkowego
11.2.2. Rejestry podatników
11.2.3. Problemy organizacyjne administracji podatkowej skarbowej i celnej
11.2.4. Wykorzystanie kontaktów międzynarodowych i zasobów informatycznych w kontroli podatkowej
11.2.5. Zwroty podatku od towarów i usług największym wyzwaniem dla administracji podatkowej
11.3. Reforma administracji skarbowej próbą odpowiedzi na wyzwania. Utworzenie Krajowej Administracji Skarbowej (KAS)
11.4. Sankcje podatkowe za nieprawidłowe rozliczanie podatków. Hanna Kuzińska
11.5. Niepokojące zjawisko lobbyingu podatkowego. Hanna Kuzińska

12. INNOWACYJNE ZARZĄDZANIE SYSTEMEM PODATKOWYM - ZJAWISKO SPOLEGLIWOŚCI PODATKOWEJ
GRZEGORZ KUJAWSKI
12.1. Idea spolegliwości podatkowej a tax compliance
12.2. Czynniki determinujące poziom spolegliwości podatkowej
12.3. Spolegliwość podatkowa a uczciwość podatkowa
12.4. Czynniki wpływające na poziom spolegliwości podatkowej w Polsce

13. WNIOSKI I REKOMENDACJE
HANNA KUZIŃSKA, MAREK BEŁDZIKOWSKI

Akty prawa i orzeczenia sądów
Bibliografia
Spis tabel
Spis rysunków