Uczeń (nie)biega i (nie)krzyczy

Nie bez powodu Anna Babicka-Wirkus za swą dysertację Respektowanie prawa do autoekspresji a rytuały oporu gimnazjalistów otrzymała w 2013 r. Nagrodę Rzecznika Praw Dziecka za najlepszą rozprawę doktorską badającą zagadnienia praw dziecka. Tytułowa kategoria rytuału, stanowiąca zaraz oś konstrukcyjną i myślową najnowszej książki badaczki – Uczeń (nie) biega i (nie) krzyczy – niezwykle rzadko pojawia się pedagogicznej literaturze przedmiotu, kojarząc się raczej z antropologią czy, szerzej, z kulturoznawstwem w ogóle. Tymczasem to właśnie w jednej z najsilniej uregulowanych instytucji, jaką bez wątpienia jest szkoła, Babicka-Wirkus dostrzega znakomite pole dla wszelkich form autoekspresji oraz oporu. Opór nie zaistnieje bez zakazu, szkoła zbyt (jeśli można ten przymiotnik stopniować) demokratyczna nigdy nie wychowa krytycznej indywidualności, nie wykrzesa nonkonformizmu z uśpionych umysłów. Babicka-Wirkus upomina się w swej książce o rozszerzenie i uzupełnienie spojrzenia na szkołę: już nie tylko jako na utrwalony w stereotypach ponury moloch, rodem z pamiętnej piosenki Pink Floyd, lecz także jako na kuźnię przyszłych rewolucjonistów, indywidualności, które będą w stanie zmienić zastany porządek i dopasować go do nowych potrzeb. 

 

z recenzji: 

Książka Uczeń (nie) biega i (nie) krzyczy. Rytuały oporu jako przejaw autoekspresji młodzieży jest solidnym, erudycyjnym, akademickim oraz bardzo dobrze ugruntowanym teoretycznie i empirycznie studium na temat bierności i aktywności, zniewolenia i wolności ucznia. Odsłania szkolne mechanizmy braku czy ograniczania praw uczniów do autoekspresji. Pokazuje uczniowskie rytuały oporu, a także powoli rodzące się w codzienności szkolnej obywatelstwo, podmiotowość i odpowiedzialność młodych ludzi za zmiany dokonujące się w szkole oraz za własne wizje rozwoju i miejsca w społeczeństwie. Jest to publikacja wybiegająca w przyszłość. Ujawnia z jednej strony podstawowe słabości polskiej szkoły, a z drugiej – daje nadzieję i wskazówki na zmianę.

Z recenzji dr hab. Barbary Smolińskiej-Theiss, prof. APS

Spis treści:

Podziękowania 

Wstęp 

Rozdział I

Podporządkowanie czy opór? Szkoła w perspektywie krytycznej 

Wyzwalanie przez ujarzmianie – dialektyka codzienności szkolnej (praktyk szkolnych)

Wzniosłe idee – upadła rzeczywistość 

Rozdział II

Szkoła jako miejsce (nie)sprzyjające kształtowaniu postawy obywatelskiej 

Szkoła jako zalążek społeczeństwa obywatelskiego 

Funkcjonowanie sfery publicznej w szkole

Rozdział III

Autoekspresja – ujęcie interdyscyplinarne 

Ekspresja w myśli filozoficznej

Autoekspresja jako podstawowe zadanie rozwojowe okresu adolescencji 

Prawne aspekty wyrażania siebie 

Autoekspresja w szkole – przywilej czy obowiązek? 

Rozdział IV

Opór jako kategoria użyteczna pedagogicznie

Czym jest opór? 

Typologie oporu

Opieram się, więc jestem – opór a podmiotowość

Rozdział V

Communitas i struktura – dialektyka rytuału w przestrzeni szkoły

Rytuał jako narzędzie podtrzymywania ładu szkolnego 

Znaczenie rytuału dla zmiany istniejącego porządku 

Emancypacyjny wymiar rytuał.w oporu 

Rytuały oporu a demitologizacja dominującego dyskursu w szkole

Rozdział VI

Rytuały oporu a autoekspresja uczniów w gimnazjum

Konceptualizacja badań

Zachowania oporowe w sytuacjach nieprzestrzegania prawa do autoekspresji uczniów 

Rytuały oporu w warunkach poszanowania autoekspresji uczniów 

Zachowania oporowe w aspekcie roszczeń ważności 

Uczniowskie obywatelskie nieposłuszeństwo 

Zamiast zakończenia 

Summary 

Bibliografia