Wielokulturowość w praktyce surdopedagogicznej w Polsce w latach 1918–1939

Pedagogika specjalna w Polsce ma bogatą tradycję, jednak bezsprzecznie swoje teoretyczne podstawy wypracowała na początku XX wieku. Za twórczynię tej dyscypliny uznaje się M. Grzegorzewską, która wraz z gronem wybitnych badaczy, nauczycieli praktyków i działaczy oświatowych stworzyła jej teoretyczne i praktyczne podwaliny. Za jedno ze znaczących osiągnięć tej grupy uznaje się powołanie do życia w 1921 roku Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej, placówki kształcącej nauczycieli szkół specjalnych.

Zasadniczym celem niniejszej pracy było poszukiwanie przejawów wielokulturowości w praktyce edukacyjnej niepełnosprawnych, a w szczególności w zakładach kształcących głuchoniemych. Przedmiotem zainteresowania były zbiorowości narodowe i etniczne w Drugiej Rzeczypospolitej. Badanie dotyczyło dwóch kwestii. Pierwszą z nich było potwierdzenie obecności społeczności mniejszościowych w edukacji instytucjonalnej głuchoniemych. Druga kwestia wiązała się z funkcjonowaniem żydowskich zakładów specjalnych w ówczesnej rzeczywistości edukacyjnej. Prezentowana praca jest więc też próbą syntetycznego, w miarę możliwości, ukazania żydowskiego szkolnictwa specjalnego w Polsce międzywojennej.

Niniejsze opracowanie jest pracą monograficzną o profilu historyczno-pedagogicznym. Wymagał on przyjęcia ogólnej dyrektywy metodologicznej, zobowiązującej do poddania materiałów historycznych analizie pedagogicznej.[...]

Prezentowana praca składa się z pięciu rozdziałów i podsumowania. Ich objętość treściowa nie jest różnorodna, co podyktowane jest ilością zgromadzonych informacji, dotyczących poszczególnych zagadnień. W rozdziale pierwszym przedstawiono różne sposoby rozumienia wielo­kulturowości oraz kategorie pojęciowe z nią związane. Zawarto w nim również charakterystykę etniczno-kulturowego zróżnicowania społeczeństwa Drugiej Rzeczypospolitej oraz międzynarodowych i wewnętrznych regulacji prawnych, które w istotny sposób wpływały na umacnianie się istniejących różnic kulturowych, m.in. przyzwalały na funkcjonowanie jednej z ważniejszych form instytucjonalnej odrębności etnicznej – szkoły narodowościowej.

W rozdziale drugim opracowania przedstawiono rozwój praktyki i teorii w zakresie opieki oraz kształcenia niepełnosprawnych. Szczególny nacisk położono na okres dwudziestolecia międzywojennego, kiedy to tworzono podstawy polskiej pedagogiki specjalnej. Znaleźć tu można informacje dotyczące podstaw prawnych tej dyscypliny oraz stanu i organizacji sektora szkolnictwa specjalnego.

W rozdziale trzecim omówiono sytuację społeczności żydowskiej w dwudziestoleciu międzywojennym, ze szczególnym podkreśleniem działalności opiekuńczej. W rozdziale tym dokonano także ogólnej charakterystyki żydowskiego szkolnictwa specjalnego oraz podjęto próbę porównania jego stanu i organizacji z polskimi zakładami tego typu.

W kolejnym, czwartym rozdziale przedstawiono dzieje poszczególnych żydowskich placówek specjalnych kształcących głuchoniemą młodzież. Niektóre z nich scharakteryzowano dość wyczerpująco, o innych podano znikome informacje. Niedoskonałości te wynikają głównie z braku materiałów źródłowych. W rozdziale tym podjęto także próbę wskazania praktyk, które odnosiły się do idei wielokulturowości, takich jak formy współpracy między polskimi i żydowskimi szkołami o tym charakterze. Trudności źródłowe wiązały się także z podaniem krótkiego opisu żydowskich związków i stowarzyszeń dla głuchoniemych wspierających tę społeczność.

W rozdziale piątym podjęto próbę pokazania wielokulturowej społeczności uczniowskiej w polskich zakładach kształcących głuchoniemych. Znikome materiały źródłowe pozwoliły na dokładniejsze uchwycenie takich praktyk jedynie w dwóch polskich placówkach, w Wilnie i we Lwowie.

Pracę uzupełniają aneksy, ilustrujące oraz informacje na temat działalności prezentowanych placówek i stowarzyszeń. 

Publikacja nie podejmuje wszystkich problemów związanych z wielokulturowością w praktyce surdopedagogiki polskiej. Rzeczywistość edukacyjna należała do złożonych i trudnych zagadnień, toteż wiele problemów zostało jedynie zasygnalizowanych i ma charakter otwarty, wymaga więc dalszych badań i poszukiwań. Dotyczy to szczególnie kwestii związanych ze skutkami wynikającymi z faktu współistnienia w zbiorowościach badanych instytucji wychowanków różnych kultur. Do tych problemów odnosi się szerzej piąty rozdział pracy. Autorka wyraża nadzieję, że niniejsze opracowanie, mimo błędów, których się nie ustrzegła, w jakimś stopniu uzupełni dotychczasową wiedzę o rozwoju pedagogiki specjalnej w Polsce w okresie międzywojennym.

Spis treści: