Więźniowie poszkodowani – psychospołeczne funkcjonowanie osób zdegradowanych w przestrzeni penitencjarnej

Polska literatura penitencjarna wzbogaca się o niezwykle wartościową publikację, poświęconą sytuacji socjopsychologicznej więźniów tak zwanych chronionych lub poszkodowanych. Do grupy tej należą zarówno nowo przyjęci, którym zagraża poszkodowanie ze względu na popełnione przestępstwo (np. gwałt czy czyn pedofilny), jak i skazani już poszkodowani w okresie uwięzienia. […]

Przeprowadzone badania mają charakter ilościowy (metoda sondażu diagnostycznego) i jakościowy (metoda indywidualnych przykładów). Takie podejście pozwala na pełniejszy opis badanych zjawisk i wskazanie ich możliwych wyjaśnień. […]

Wyniki badań Mariusza Snopka nie są optymistyczne. Wskazują przede wszystkim na to, że […] zdecydowana większość badanych osób poszkodowanych nie uczestniczy w resocjalizacji penitencjarnej. Istotnym tego powodem są względy organizacyjne, których celem jest zapewnienie bezpieczeństwa więźniom zdegradowanym. Ten priorytetowy cel administracji wprawdzie zapewnia bezpieczeństwo poszkodowanym, ale jednocześnie poważnie ogranicza należne im prawa do rozmaitych form aktywności – tych właśnie, które były przedmiotem badań, a które mają służyć skutecznej resocjalizacji. Autor nie poprzestał na sformułowaniu jasnych konkluzji, […] ale przedstawił własną, oryginalną i w jakimś sensie „rewolucyjną”, propozycję zmiany sytuacji psychospołecznej tej grupy więźniów. Jest to wizja „uregulowania stanu prawnego poszkodowanych”. […]

Monografia ma nie tylko wysoką wartość poznawczą, ale także aplikacyjną. Propozycja bowiem regulacji stanu prawnego więźniów chronionych może być – i powinna być – z pożytkiem wykorzystana w praktyce penitencjarnej.

Przedstawione w rozdziałach empirycznych szczegółowe i wnikliwe analizy przypadków stanowią potwierdzenie zdolności diagnostycznych Autora, dowodzą jego dociekliwości badawczej i znakomitej umiejętności psychologicznej interpretacji relacji interpersonalnych badanych osób.

dr hab. Mieczysław Ciosek, prof. EUHE

W niniejszej pracy Autor poddał analizie resocjalizację poszkodowanych w rozumieniu oddziaływań wychowawczych, które w kontekście więziennictwa nazywane są resocjalizacją penitencjarną.

Głównym celem przedstawianych badań w polecanej publikacji jest rozpoznanie uczestnictwa w resocjalizacji penitencjarnej skazanych mających status osób poszkodowanych. Resocjalizacja rozpatrywana jest tu w kontekście wybranych oddziaływań resocjalizacyjnych (penitencjarnych), tj. zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych (KOiS), edukacyjnych i pracy, a także elementów resocjalizująco znaczących, tj. bezpośredniego oddziaływania wychowawcy (kontaktu z nim), kontaktu z rodziną oraz aktywności religijnej. Elementy te są istotne w kontekście oddziaływań penitencjarnych, w tym resocjalizacyjnych, które stanowią istotny element w kształtowaniu prospołecznych postaw skazanych.

Ponadto w części empirycznej Autor zawarł charakterystykę przyczyn otrzymania statusu osoby poszkodowanej, relacje zbiorowości poszkodowanych z osadzonymi grypsującymi i niegrypsującymi oraz relacjami, jakie zachodzą między samymi chronionymi. Niezbędne okazało się również zbadanie subiektywnego poczucia zagrożenia, jakie występuje u poszkodowanych, albowiem emocje te mogą utrudniać lub uniemożliwiać racjonalne funkcjonowanie. Tematyka ta wykracza poza problemy szczegółowe, jednak część ta jest niezbędna dla przedstawienia klarowniejszego obrazu poszkodowanych (tzn. chronionych).
Całość pracy zamyka zakończenie wraz z wnioskami zawierającymi propozycje dla praktyki penitencjarnej.

Podjęty cel badań w założeniu umożliwić ma uzyskanie pełniejszego obrazu osób poszkodowanych w polskich zakładach karnych oraz ich specyficznej sytuacji psychospołecznej. Szczegółowa charakterystyka chronionych, jak również badania nad wybranymi aspektami ich resocjalizacji ukazać mają rzeczywisty obraz problemu degradacji więziennej. Przedstawiane badania przyczynić się więc mogą w konsekwencji do opracowania nowych, skuteczniejszych metod resocjalizacyjnych w pracy z poszkodowanymi.

Spis treści:

Wstęp           

Rozdział 1
Zakład karny jako placówka resocjalizacyjna       

1.1.    Zakłady karne w Polsce – historia i wewnętrzna struktura        
1.2.    Formalny podział więźniów       
1.3.    Cele i zadania personelu penitencjarnego   

    

Rozdział 2
Człowiek w warunkach izolacji więziennej     

2.1.    Deprywacja podstawowych potrzeb     
2.2.    Następstwa odosobnienia społecznego        
2.3.    Przystosowanie człowieka do warunków odosobnienia    

Rozdział 3
Podkultura więzienna jako główny wyznacznik życia poszkodowanych    

3.1.    Pozaformalny podział więźniów – struktura i znaczenie „drugiego życia”  
3.2.    Skazani poszkodowani – charakterystyka populacji  
3.3.    Pejoratywne skutki otrzymania statusu osoby poszkodowanej    

Rozdział 4
Założenia metodologiczne i organizacja badań własnych    

4.1.    Przedmiot i cel badań    
4.2.    Problemy i hipotezy badawcze     
4.3.    Zmienne i wskaźniki   
4.4.    Metody, techniki i narzędzia badawcze     
4.5.    Teren badań i dobór próby badawczej     
4.6.    Charakterystyka badanej próby       

Rozdział 5
Skazani poszkodowani w warunkach izolacji penitencjarnej   

5.1.    Przyczyny otrzymania statusu osoby poszkodowanej   
5.2.    Relacje zdegradowanych z grypsującymi i niegrypsującymi        
5.3.    Relacje między poszkodowanymi     
5.4.    Poczucie zagrożenia zdeprecjonowanych     
5.5.    Skazani poszkodowani w warunkach izolacji penitencjarnej – analiza indywidualnych przypadków        

Rozdział 6
Uczestnictwo poszkodowanych w oddziaływaniach resocjalizacyjnych     

6.1.    Aktywność w zajęciach kulturalno-oświatowych i sportowych     
6.2.    Uczestnictwo w zajęciach edukacyjnych    
6.3.    Aktywność pracownicza zdegradowanych       
6.4.    Uczestnictwo poszkodowanych w oddziaływaniach resocjalizacyjnych – analiza indywidualnych przypadków     

Rozdział 7
Wybrane czynniki resocjalizacji skazanych poszkodowanych   

7.1. Kontakt z wychowawcą penitencjarnym    
7.2. Znaczenie kontaktów z rodziną    
7.3. Religia w życiu skazanych zdeprecjonowanych       
7.4. Wybrane czynniki resocjalizacji skazanych poszkodowanych – analiza indywidualnych przypadków   

Zakończenie i wnioski        

Bibliografia