Wspomaganie procesu pomyślnego starzenia się u ludzi starych Między powinnością a profesją

Między powinnością a profesją – tak brzmi podtytuł najnowszej książki Agaty Chabior. Dlaczego dzisiejszą notę zaczynamy od podtytułu, a nie – tytułu głównego (Wspomaganie procesu pomyślnego starzenia się u ludzi starych)? W naszym odczuciu podtytuł jeszcze lepiej niż tytuł główny oddaje istotę poruszanych w niej zagadnień. Szereg rozważań, wspartych opisem i konkluzją wyciągniętą z badań własnych, służy, oczywiście, zbudowaniu teoretycznych podwalin refleksji na temat postępującego starzenia się społeczeństw (i wszystkich tego konsekwencji), jednak głównym osiągnięciem, głównym konstruktem, jaki wyłania się z książki Agaty Chabior, jest sylwetka-wzorzec opiekuna/asystenta osoby starszej, „typ idealny Maxa Webera”, jak określił to w swej recenzji prezentowanego tomu prof. Jerzy Halicki. Budowaniu nowego typu służyć ma nowy typ kształcenia; i na tym polu Agata Chabior zaznacza swoją obecność, przedstawiając Edu.Care – założenia, cele i zadania projektu, w znacznej mierze opartego na platformie e-learningowej. Signum temporis.

Starzenie się jako proces i starość jako faza życia są przedmiotem zainteresowania wielu dziedzin nauki, które ukazują je w perspektywie doświadczania jednostkowego i zbiorowego, na poziomie indywidualnym i demograficznym, z wieloma odniesieniami do humanistycznych i społecznych nauk, które rozpatrują je w skali mezo, makro i mikro. Z tą fazą życia łączą się liczne aplikacje do teorii i praktyki, zrealizowanych i wdrażanych projektów, zadań z pola polityki społecznej, pracy socjalnej, ochrony zdrowia, ekonomii itp.

Zwykle prowadzone analizy i sposoby poznania oraz opisu starzenia się i starości lokuje się na linii charakterystyki tez i antytez odnoszących się do  zachodzących wraz z wiekiem zmian biologicznych, psychologicznych, społecznych, demograficznych i kulturowych w życiu człowieka, które to zmiany – w zależności od ich kierunku i natężenia – decydują o przebiegu starości.

Autorka wychodzi od teoretycznych założeń relacyjnego wymiaru opieki zaprezentowanego przez Carla Rogersa, następnie prezentuje stronę metodyczną badań własnych. Bardzo słuszne jest budowanie teoretycznej sylwetki opiekuna osób starszych z wykorzystaniem wyników badań zrealizowanych wśród opiekunów, podopiecznych oraz osób szkolących opiekunów. Szczególnie cenne są informacje zebrane od podopiecznych (czyli beneficjentów opieki) oraz opiekunów (czyli osób sprawujących opiekę). Materiał ten staje się podstawą opracowania sylwetki opiekuna jako pewnego teoretycznego konstruktu (w rodzaju typu idealnego Maxa Webera), który stanowi punkt wyjścia do budowania systemu działań edukacyjnych.

Propozycje działań praktycznych opartych na rzetelnej diagnozie to bardzo istotny element, dość rzadko goszczący w polskich pracach pedagogicznych, które pełne są lepszych lub gorszych diagnoz. W tym wypadku rzecz na diagnozie się nie kończy, co stanowi niezaprzeczalny walor pracy […].

Z recenzji dr. hab. Jerzego Halickiego, prof. UwB

Zaprezentowane w książce badania i płynące z nich wnioski Autorki pozwoliły na wskazanie efektów kształcenia do opieki – wiedzy, umiejętności i kompetencji, a także na nakreślenie sylwetki „nowego” opiekuna osób starszych – osoby, która pełniąc rolę opiekuna, właściwie wykorzystuje swoją wiedzę, umiejętności do realizacji określonych zadań i wykonywania czynności. Jednocześnie odpowiednie kompetencje, zwłaszcza osobiste i społeczne sprawiają, że realizacja opieki przybiera kształt relacji, którą za każdym razem buduje opiekun przy aktywnym współudziale swojego podopiecznego. Relacja taka pozwala znieść asymetrię w tym spotkaniu, a zastąpić ją zasadą symetrii i równoległości (koncepcja wzajemnej zależności J. Halickiego) oraz budować tak i taką sytuację zadaniowo-komunikacyjną, w której opiekun i jego podopieczny – senior – są podmiotami tego samego procesu, współdecydującymi o celach, kolejności zdarzeń i efektach spotkania.

Opieka staje się towarzyszeniem w przekraczaniu deficytów i ograniczeń wynikających zarówno z podeszłego wieku, jak i z okoliczności, w jakich działania w jej ramach są podejmowane. Staje się zadaniem, dążeniem do celu, którym jest poprawa jakości życia w starości.

Spis treści:

Wstęp    

Rozdział I. Opis procesu starzenia się i starości jako fazy rozwoju w cyklu życia 

1. Pedagogiczna koncepcja człowieka i jego związków ze środowiskiem społecznym
2. Transwersalność jako metodologiczna koncepcja badania starzenia się i starości 
3. Wspomaganie w rozwoju. Opieka, pomoc i wsparcie społeczne – podstawowe kategorie relacyjnej koncepcji człowieka
4. Koncepcja wychowania do starości Aleksandra Kamińskiego
W kierunku edukacji gerontologicznej 

Rozdział II. Starzenie się i starość – możliwości i ograniczenia 

1. Starzenie się i starość – wokół definicji i periodyzacji starości 
2. Możliwości i potencjał okresu wczesnej starości – aktywizacja i aktywność 
3. Ograniczenia późnej starości – konieczność wsparcia i opieki
4. Potrzeby ludzi starzejących się i starych 
5. Demograficzne wyznaczniki wsparcia i opieki w starości 

Rozdział III. Pomyślne starzenie się jako kategoria gerontologiczna

i ważny standard w działaniach praktycznych 
1. Pomyślne starzenie się – aspekty terminologiczne
2. Wybrane poglądowe koncepcje pomyślnego starzenia się 
3. Pomyślne starzenie się według Johna W. Rowe’a i Roberta L. Kahna
4. Pomyślne starzenie się i jakość życia w starości 

Rozdział IV. Opieka i formy wspomagania osób starszych – ujęcie teoretyczne 

1. Opieka w ujęciu teoretycznym – definicje, funkcje 
2. Polityka społeczna i praca socjalna wobec ludzi starszych   
3. Instytucjonalne formy opieki nad człowiekiem starym
4. Opieka rodzinna i opiekun rodzinny – zagrożenia    
5. Profesjonalizacja kształcenia dla starości i opieki  

Rozdział V. Opieka jako działanie – w kierunku nakreślenia sylwetki współczesnego opiekuna osoby starszej  

1. Relacyjny wymiar opieki – ujęcie Carla R. Rogersa   
2. Zmienność postrzegania starzenia się i starości – badania własne      
3. Opiekun – jaki jest, a jaki być powinien. Opinie seniorów, opiekunów i trenerów    
4. Warunki opieki – czynniki ułatwiające, utrudniające jej sprawowanie  
5. Sylwetka opiekuna osoby starszej 

Rozdział VI. W poszukiwaniu nowej formuły kształcenia opiekunów osób starszych – aplikacje projektowe    

1. Założenia, cele, zadania projektu Edu.Care 
2. Szkolenia – bloki tematyczne, treści, efekty kształcenia i ocena 
3. Platforma e-learningowa jako szczególny rodzaj środowiska edukacyjnego
4. Coaching, metoda projektowa – innowacyjna forma kształcenia oraz działania opiekunów i ich trenerów 
5. Ewaluacja projektu – w kierunku modelu wspomagania pomyślnego starzenia się 
6. Podsumowanie i wnioski  

Zakończenie 

Bibliografia  

Spis tabel      

Summary