Wybór pism estetycznych Edward Abramowski

Edward Abramowski należy do tych myślicieli, którzy wywarli znaczący wpływ na polską kulturę nie tylko przed pierwszą wojną światową, ale i później – w dwudziestoleciu międzywojennym. W jego rozległym problemowo dorobku intelektualnych (filozofia, socjologia, etyka, psychologia, oryginalna teoria ustroju socjalistycznego opartego na idei spółdzielczości) nie zabrakło też prac traktujących o zagadnieniach estetyki. Książka przeznaczona dla studentów takich kierunków jak filozofia, historia sztuki, filologia polska, wiedza o kulturze, kulturoznawstwo.

Józef Edward Abramowski (1868-1918) przekonany, że „istnieje tylko jedna jedyna tajemnica życia obejmująca wszystko, i jedna pozornie tylko rozczłonkowana wiedza, usiłująca tę tajemnicę przeniknąć i wypowiedzieć” chciał tę tajemnicę poznać prowadząc badania w obszarach zakreślonych przez perspektywę wielu dziedzin wiedzy i postrzegany jest jako filozof, psycholog, socjolog i estetyk a także kulturolog, ceniony jako twórca koncepcji socjalizmu bezpaństwowego i polskiego kooperatyzmu. Chciał zrozumieć twórcze możliwości człowieka i tworzoną przez niego rzeczywistość społeczną i kulturową.
Abramowski nie zostawił systematycznego opracowania zagadnień estetycznych. Jego estetykę trzeba wyczytywać z prac omawiających zagadnienia z zakresu psychologii i zagadnienia społeczne. Pięknu i sztuce Abramowski poświęcił w całości jedynie artykuł zatytułowany Co to jest sztuka? Z powodu rozprawy L. Tołstoja: Czto takoje iskustwo?, który został opublikowany w „Przeglądzie Filozoficznym” w 1898 roku. Dyskutuje w nim z koncepcją sztuki jako narzędzia moralizatorstwa. Proponuje swój program estetyczny, w którym ważne są: autonomia sztuki i indywidualizm oraz antyintelektualizm, antymimetyzm, antyutylitaryzm, docenienie intuicji. Jego propozycje nie są jednak zwykłym powtórzeniem tych, jakie znajdujemy w pracach modernistów. Przedstawił on swoje poglądy na temat specyfiki i znaczenia sztuki łącząc modernistyczny estetyzm z przekonaniem o etycznej, wyzwalającej roli piękna. Pokazał, że można pogodzić postulat wyzwolenia sztuki z jej zaangażowaniem społecznym.
By w pełni odczytać jak Edward Abramowski rozumie przeżycie estetyczne, rolę sztuki i piękno, trzeba sięgnąć do prac psychologicznych i socjologicznych tego autora. Jego wypowiedzi związane z tematami tradycyjnie zaliczanymi do estetycznych są niezwykle ważne dla spójności teorii dotyczących człowieka i społeczeństwa, są oryginalne i mają potencjał nie mniejszy niż poglądy polityczne i społeczne Abramowskiego, które sprawiły, że pod koniec XX wieku doceniając jego idee nadano mu miano „zwiastuna Solidarności”.

SPIS TREŚCI

Krystyna Najder-Stefaniak, Specyfika i wartość sztuki w ujęciu anarchisty

WYBÓR PISM ESTETYCZNYCH
EDWARDA ABRAMOWSKIEGO

Co to jest sztuka? (Z powodu rozprawy L. Tołstoja:
„Czto takoje iskusstwo?”)
Życie i słowo
Bases psychologiques de la sociologie; Le matérialisme historique
et le principe du phénome`ne social 
Postrzeżenie i spostrzeżenie
Zasada zjawiska społecznego
Teoria równoważników indywidualnych i faktu społecznego
Sumienie człowieka jako rodnik świata społecznego
Zagadnienia etyczne i polityka rewolucji
Kazimierz Krauz, Socjologiczne prawo retrospekcji
Etyka a rewolucja
Program wykładów nowej etyki. Warszawa 1899
Organizacja Kultury Polskiej
Człowiek dzisiejszy
Teoria jednostek psychicznych
Metafizyka doświadczalna

Bibliografia