Wychowanie a sens życia Człowiek w obliczu dylematów egzystencjalnych

Problem sensu życia stanowiący płaszczyznę porozumienia na historycznej arenie dziejów człowieka, wewnątrz której istnieje nieusuwalne miejsce dla określenia konstytutywnych racji istnienia osoby, wykraczających poza ramy determinizmu i psychologizmu, ze szczególną wyrazistością dochodzi do głosu w kolejnych pokoleniach młodej generacji predestynowanej do poszukiwania odpowiedzi na pytania i dylematy egzystencjalne. Wprzęgnięty w wybory drogi życiowej młodości, znaczonej tłem szeregu dyslokacji tożsamościowych, niezmiennie uobecnia on swoją postać w dyskursie filozoficznym, który z czasem – wraz z rozwojem nauk humanistycznych i społecznych – ewoluował na kolejne dyscypliny wiedzy, by znaleźć się w polu zainteresowania nauk o wychowaniu.

Pytania o sens życia konstruowane na intelektualnym poziomie ukonstytuowania własnej egzystencji w świecie, odnoszone do pozaintelektualnej sfery bytu zakorzenione są zarówno w sferze praxis, jak i transcendentnej sferze wykraczającej poza empiryczne ramy doświadczenia, stąd należy je rozpatrywać w szerokim horyzoncie interdyscyplinarnym. Jeśli bowiem, jak to ujął H.-G. Gadamer, nowoczesna nauka odniosła niezaprzeczalny tryumf, a naukowe przesłanki kultury, w przekonaniu współczesnego człowieka, w sposób oczywisty przenikają jego świadomość istnienia, to ludzka myśl koncentruje się ciągle na pytaniach, na które szuka odpowiedzi, gdyż nie jest w stanie zagwarantować nośnego sensu życia, wartości i celów zatrzymujących napór pytań: „po co?”, „dokąd?”, „dlaczego?”. W warunkach szerzącego się sceptycyzmu i nihilizmu, pustki wewnętrznej i bezradności, coraz trudniej odkrywać ponowoczesnemu człowiekowi sens własnej egzystencji i cel ludzkiej historii. Jak mówi M. Lurker, po oświeceniowych i pozytywistycznych prądach ostatnich dwóch stuleci, abstrahujących wokół wiedzy opartej na konkretach, wiedzy faktograficznej, coraz częściej uznanie znajduje wiedza dająca się zaklasyfikować w obrębie wiedzy semantycznej, nie zawsze pozwalającej się wymierzyć, przyporządkować kategoriom logicznym, a tym samym wskazać na sens ukryty za ideami. [...]

Niniejsza praca, stanowiąc studium teoretyczne zagadnienia sensu życia, wpisuje się w refleksję nad teoretycznymi podstawami współczesnych nauk kulturowych, a prowadzone w niej rozważania lokują się w obrębie nurtu personalistycznego, którego istotą jest podkreślanie znaczenia fenomenu duchowości uwzględnianego w naukach kulturowych. Badania nad problemem sensu życia w odniesieniu do młodego człowieka doby ponowoczesnej, odnosząc się do sfery wychowania rozumianego jako „stawanie się”, mają na celu ukazanie możliwości zastosowania kategorii pojęciowej sensu życia oraz teorii sensu życia w interdyscyplinarnym obszarze pedagogiki, a tym samym możliwość wzajemnego przenikania teorii z zakresu pedagogiki, filozofii i psychologii, aby dowieść komplementarności wymienionych nauk. W charakterystycznym dla pedagogiki podejściu wielopłaszczyznowym, filozofia, której zwykło się przypisywać pierwszeństwo we wskazywaniu sensu, kooperuje tu z wiedzą z zakresu nauk o wychowaniu, a także psychologią, socjologią, teologią czy antropologią, aby współtworzyć wspólny obszar badawczy, z jego centrum w postaci osoby. U źródeł myśli pedagogicznej leżą bowiem filozoficzne rozważania o istocie człowieczeństwa, egzystencji ludzkiej w stale rozwijającej się cywilizacji, a ich konkretyzacja zawierająca się w odwiecznym pytaniu: kim jest człowiek? odsyła zarówno do współczesnych filozoficznych kierunków antropologicznych, jak i znajduje wyraz w analizach, refleksjach i badaniach prowadzonych przez pedagogów. [...] 

Spis treści:

Wstęp             

Rozdział I
O zastosowaniu kategorii badawczej i teorii sensu życia z perspektywy interdyscyplinarnej – wprowadzenie w obszar i metodę badań 

Rozdział II
Osoba w horyzoncie sensu życia a wychowanie           

1.    Pytanie o człowieka i sens istnienia        
2.    Ogólne znaczenie słowa „sens” i pojęcie sensu życia    
3.    Problem sensu życia według wybranych typologii i koncepcji poznawczych a wątek edukacji  
4.    Sens życia na przestrzeni dziejów w wybranych kontekstach teoretycznych 
5.    Zagadnienie sensu życia w świetle opracowań psychologicznych a kwestia wychowania

Rozdział III
Oblicza „bolesności istnienia” a przestrzeń niedoborów sensu życia   

1.    Historyczne i społeczne uwarunkowania kryzysu sensu
Współczesność spod znaku pustki, apatii i alienacji  
2.    Egzystencjalne wymiary deficytów sensu życia młodzieży i kwestia lęku
3.    Drogi dookreślania sensów jednostkowych
Szyfry egzystencji młodości 
4.    Cierpienie i śmierć: bezsens czy sens życia ukryty? 


Rozdział IV
Sposoby usensawniania życia próbą przełomu w pojmowaniu człowieka jako bytu poza sensem

1.    Logoterapia oraz analiza egzystencjalna
O metodzie przywracania sensu życia w ujęciu Viktora Frankla   
2.    Sens życia w kontekście dylematu alfa Józefa Kozieleckiego    
3.    Przestrzeń aktywności nadających sens ludzkiemu istnieniu     
4.    Wiara i religia w procesie usensawniania życia     
5.    Aksjologia a nadawanie sensu życia
Koncepcja trojakiej struktury wartości Kazimierza Popielskiego  

Rozdział V
Sens życia na tle przeobrażeń współczesnego świata  

1.    Społeczeństwo czasu wielkiej zmiany
O aksjologicznej „bezdomności” sensu jako istotnym problemie badawczym   
2.    Filozoficzne dezaktualizacje pojmowania sensu życia   
3.    Postrzeganie osoby w ramach współczesnych analiz teoretycznych a sens życia. Szkic do portretu osamotnionego indywidualisty    
4.    Postmodernistyczne dylematy tożsamościowe a poszukiwanie integralnego modelu wychowania (do sensu życia)

Rozdział VI
Edukacja i wychowanie w otoczeniu wyznaczającym sens życia
Kwestia środowisk znaczących i sensotwórczej roli pedagogiki   

1.    Sens życia w horyzoncie wychowania
Życie jako zadanie       
2.    Sensotwórcze aspekty spotkania, komunikacji i języka a relacja wychowawcza        
3.    Osoba na drodze poszukiwań sensu     
4.    Sens życia percypowany w środowisku rodzinnym
O zagadnieniu wskazywania drogi w dialogu międzypokoleniowym     

Rozdział VII
Ku odbudowie idei człowieczeństwa

Personalistyczna wykładnia pedagogiki a sens życia   
1.    W trosce o personalistyczny kontekst wychowania
Relacja „ja – ty” i jej odniesienie do kategorii sensu       
2.    Relacyjna koncepcja człowieka w pedagogice jako podstawa ujmowania sensu życia na gruncie personalizmu     

Podsumowanie  

Bibliografia     

Wykaz schematów i tabel