Wychowanie do wolności wyboru Ponadczasowy wymiar pedagogiki Fryderyka Wilhelma Foerstera

      Książka jest próbą rekonstrukcji ponadczasowej warstwy pedagogiki Fryderyka Wilhelma Foerstera jaką jest zawarta w niej koncepcja wychowania do wolności wyboru. Sam Foerster nie sformułował tego zadania/celu, lecz pogłębiona analiza jego przebogatej spuścizny konsekwentnie kreuje człowieka posiadającego nie tylko umiejętności podjęcia nie determinowanej zewnętrznie decyzji, ale i wytrwania w dokonanym wyborze (konsekwentnego przeprowadzenia go).

Część I książki ukazuje filozoficzne podstawy myśli Foerstera oraz metodologiczne aspekty jego pedagogiki . Część II to koncepcja wychowania do wolności wyboru. Wyjaśniona jest tu jego istota i sens; podstawowe filary osobowościowe warunkujące zdolność wyboru: wola i charakter; droga dojrzewania do wolności wyboru z udziałem samoprzezwyciężenia, posłuszeństwa, karności, ascezy, wierności i stałości. Część III wskazuje istotne, teoretyczne i społeczno – kulturowe konteksty tegoż wychowania. Są nimi holizm teorii i praktyki oraz rozwiązania dotyczące kwestii płci w wychowaniu. Na czoło wysuwa się tu specyficznie (personalistycznie) rozumiana emancypacja kobiet – poprzez wierność doskonałości oraz model wychowania seksualnego wpisany w wychowanie w ogóle, dbający o nie zinstrumentalizowanie ludzkiej płciowości.

Całość zakończona jest tłumaczeniem przez autorkę fragmentów pamiętników Fryderyka Wilhelma Foerstera.

Przedmowa do drugiego wydania

 

Wprowadzenie

 

Wychowanie do wolności wyboru jako problem pedagogiki

i ponadczasowy wymiar myśli F. W. Foerstera

 

Część I

Filozoficzno-metodologiczne

podstawy pedagogiki Fryderyka Wilhelma Foerstera

 

Rozdział I

Teoretyczne i metodologiczne aspekty pedagogiki F. W. Foerstera

1. Spojrzenia na pedagogikę F. W. Foerstera

z perspektywy jego Erlebte Weltgeschichte (1869–1953). Memorien

1.1. Ewolucja umysłowa i duchowa – przełom religijny

1.2. Droga do pedagogiki

2. Pedagogika jako nauka w ujęciu F. W. Foerstera

– podstawowe założenia

3. Pedagogiczne credo myśli F. W. Foerstera

3.1. Równowaga i synteza kultury duchowej

i materialnej w cywilizacji ludzkiej

3.2. W kierunku poprawy losu człowieka i narodów

oraz pokoju światowego

 

Rozdział II

Filozofia człowieka jako podstawa wychowania u F. W. Foerstera

1. Człowiek – jego natura i nadnatura

2. Synteza realistycznego obrazu natury ludzkiej

w anima naturaliter christiana

3. Godność jako element koncepcji człowieka

i ontyczna podstawa wychowania

3.1. Godność jako ontyczna podstawa oddziaływań wychowawczych

3.2. Afirmacja godności dziecka

 

Rozdział III

Filozoficzne źrodła pedagogiki F. W. Foerstera

1. Foerster a św. Augustyn i św. Tomasz

– chrześcijaństwo podstawą pojmowania człowieka i wychowania

2. Foerster a Nietzsche

– podobna konsekwencja i wierność rożnym wizjom człowieka

3. Foerster a Schopenhauer

– ostrzeżenie przed entuzjastycznym optymizmem w wychowaniu

 

Część II

Koncepcja wychowania do wolności wyboru

 

Rozdział IV

Istota i sens wychowywania do wolności wyboru

w myśli F. W. Foerstera

1. Naczelne cele wychowania

jako wynik założeń antropologicznych i ontologicznych

2. Czym jest wychowanie?

Konsekwencje tezy „wychowanie znaczy wybór”

3. Wychowanie do wolności wyboru

– co oznacza i czym jest jego istota

4. Wobec Foersterowskiej idei wolności

– w kontekście wolnego wyboru

5. Wola, charakter, intelekt jako dyspozycje osobowościowe

do wolności wyboru

 

Rozdział V

„Siła woli” wobec „kryzysu woli”

w uobecnianiu się wolności wyboru

1. Wola jako kategoria pedagogiczna w kontekście wolności wyboru

1.1. „Silna wola” – poczucie odpowiedzialności

– droga do wolności wyboru

1.2. „Kryzys woli” – poczucie niemocy

– uwolnienie od odpowiedzialności

– niemożność wolności wyboru

2. Kształcenie woli jako usprawnianie w przechodzeniu

od „możliwości” do „realizacji”, czyli uskutecznianie wyboru

 

Rozdział VI

Charakter jako zewnętrzny przejaw zdolności

i wolności wybierania

1. Charakter a wola u F. W. Foerstera

i we współczesnej teorii pedagogicznej

2. Kształcenie charakteru – celem wychowania?

3. Religijny aspekt kształtowania charakteru

4. Środki walki o etyczność i karność w szkole

jako środki kształcenia charakteru

5. Zagrożenia dla kształcenia charakteru

płynące z innych dziedzin wychowania

 

Rozdział VII

Dojrzewanie do wolności wyboru

1. Samoprzezwyciężenie początkiem drogi do samostanowienia

2. Posłuszeństwo w wymiarach nienaruszających wolności

2.1. Posłuszeństwo jako akceptacja bytu

2.2. Posłuszeństwo jako potrzeba duchowa

2.3. Posłuszeństwo jako wierność ideałom i wartościom

na drodze do wolności wyboru

3. Karność jako atrybut integracji duchowej

4. Asceza jako kultura wybierania

5. Wierność i stałość jako trwałe aspekty dojrzałego wyboru

 

Część III

Teoretyczne i społeczno-kulturowe

konteksty wychowania do wolności wyboru

w ujęciu Fryderyka Wilhelma Foerstera

 

Rozdział VIII

Holizm w teorii i praktyce wychowania

 

1. Holistyczne ujęcie wychowania – holistyczna pedagogika

1.1. Synteza „życia i myślenia”

1.2. Synteza intelektu z popędami, namiętnościami,

emocjami i wolą

1.3. Synteza sumienia i nauki

2. O syntezę pedagogiki amerykańskiej i europejskiej

 

Rozdział IX

Płeć a wychowanie

1. Kobieta w pedagogice F. W. Foerstera

– emancypacja przez wierność doskonałości

1.1. Kulturalne zadania kobiety

1.2. Budowanie cywilizacji miłości

1.3. Koedukacja a emancypacja

1.4. Obyczaj a emancypacja

2. Wychowanie seksualne

– przeciw instrumentalizacji ludzkiej płciowości

Zakończenie

Ponadczasowość Foersterowskiego spojrzenia pedagogicznego

 

Bibliografia

 

Aneks

 

Fryderyk Wilhelm Foerster

Przeżyta historia świata. Pamiętniki (fragmenty)

tłumaczenie: Janina Kostkiewicz

 

Indeks nazwisk