Wykłady z metodologii badań empirycznych Dla studentów turystyki i rekreacji

Książka powstawała w trzech etapach. Pierwszy polegał na sukcesywnym przygotowywaniu i udostępnianiu studentom I roku studiów magisterskich powielonych tez wykładów z metodologii pracy naukowej prowadzonych w roku akademickim 2010/2011 na kierunku turystyka i rekreacja w Wyższej Szkole Turystyki i Ekologii w Suchej Beskidzkiej. W drugim etapie tezy te, po skompletowaniu i adiustacji, zostały wydane w formie zwartej przez Wydawnictwo Uczelniane WSTiE w Suchej Beskidzkiej jako publikacja pt. Metodologia pracy naukowej. Tezy wykładów, prezentacje graficzne i pytania kontrolne dla studentów turystyki i rekreacji.

    Interdyscyplinarny charakter kierunku studiów wymagał, aby zawarte w podręczniku informacje były na tyle ogólne, żeby mogły się przydać każdemu studentowi – niezależnie od seminarium magisterskiego, w ramach którego turystyka i rekreacja mogą być przedmiotem rozważań z punktu widzenia różnych dziedzin naukowego poznania. Zamieszczone na końcu każdego rozdziału pytania kontrolne miały umożliwić  studentom orientację w zrozumieniu i przyswojeniu treści przedmiotu – jako podstawy zaliczenia wykładów i ćwiczeń na zakończenie kursu.
 

    Zachętą do pracy nad poprawioną i rozszerzoną wersją tej edycji było nie tylko zainteresowanie nią studentów turystyki i rekreacji, lecz także opinie Koleżanek i Kolegów, według których jej treść wykracza poza potrzeby magistrantów tego kierunku studiów. W rezultacie na treść niniejszej książki złożyły się podstawowe informacje z metodologii badań różnych dziedzin nauk empirycznych. Ze względu na to, że słuchaczami wykładów z tego zakresu byli studenci kierunku turystyka i rekreacja, przykłady ułatwiające zrozumienie przedstawionych treści dotyczą głównie tych dziedzin ludzkiej aktywności. Łatwo jednak – w zależności od przedmiotu badań empirycznych – zastąpić je innymi. Duża liczba zamieszczonych w książce ilustracji pochodzi z wykorzystywanych na wykładach prezentacji w programie PowerPoint. Pozostawione na każdej stronie szerokie marginesy są przeznaczone do robienia przez studentów własnych notatek, a zamieszczone tam lapidarne zapiski to przykład jak to robić. Mogą one również ułatwić powtarzanie i utrwalanie materiału. Wszystko to ma na celu dostarczenie adeptom badań naukowych względnie przystępnej i przyjaznej pomocy dydaktycznej. Ocena, czy i na ile mi się to udało, należy do Czytelników.

Henryk Grabowski

Spis treści:

Słowo wstępne      


Wykład 1
Nauka, jej rozumienie, rodzaje i funkcje  
Rozumienie nauki w sensie treściowym, czynnościowym i potocznym •
Nauki podstawowe i stosowane • Podział nauk ze względu na przedmiot
badań • Nauki formalne i realne • Badania ciągłe i przekrojowe • Nauki
nomotetyczne i idiograficzne • Funkcja deskryptywna, eksplanacyjna,
prognostyczna i ingerencyjna nauki


Wykład 2
Podział nauk ze względu na metody akceptacji założeń
i wnioskowania    
Nauki aprioryczne i empiryczne • Wnioskowanie na drodze dedukcji
i indukcji • Indukcja zupełna i niezupełna • Turystyka i rekreacja jako
przedmiot badań interdyscyplinarnych


Wykład 3
Strategie badawcze w naukach empirycznych     
Badania ilościowe i ich pozytywistyczny rodowód • Zalety i wady badań
ilościowych • Badania jakościowe, ich istota, przedmiot i metody • Strategia
triangulacyjna jako szansa na przełamanie barier poznawczych świata natury
i kultury


Wykład 4
Proces badawczy i jego etapy     
Postawienie problemu • Sformułowanie pytań • Przyjęcie hipotez •
Określenie zmiennych i ich wskaźników • Dobór metod, technik
i narzędzi badawczych


Wykład 5
Metody doboru próby z populacji    
Nielosowe i losowe metody doboru próby z populacji, ich zalety i ograniczenia •
Dobór oparty na dostępności badanych, celowy i kwotowy • Dobór losowy
prosty, systematyczny, warstwowy i wielostopniowy • Dobór próby w badaniach jakościowych

Wykład 6
Metody gromadzenia materiału empirycznego – obserwacja   
Obserwacja przypadkowa, doraźna i naukowa • Obserwacja naukowa
bezpośrednia, pośrednia i inferencyjna • Zniekształcenia wyników obserwacji,
ich źródła i sposoby zapobiegania • Zalety i ograniczenia obserwacji naukowej


Wykład 7
Metody gromadzenia materiału empirycznego – eksperyment     
Eksperyment jako metoda weryfikacji hipotez • Techniki eksperymentalne
jednej grupy, grup równoległych i eksperyment z rotacją • Eksperyment
naturalny i laboratoryjny • Artefakty w badaniach eksperymentalnych •
Moralne granice eksperymentu


Wykład 8
Metody gromadzenia materiału empirycznego –
sondaż diagnostyczny    
Kwestionariusze ankiet i wywiadów w badaniach sondażowych • Rodzaje
badań sondażowych • Pytania kwestionariuszowe i ich rodzaje • Zasady
budowy kwestionariuszy • Rola badań pilotażowych w sondażu diagnostycznym • Rzetelność i trafność badań sondażowych


Wykład 9
Metody analizy źródeł – badania historyczne    
Przedmiot badań historycznych • Źródła historyczne i ich rodzaje •
Autentyczność i wiarygodność źródeł historycznych • Znaczenie wiedzy
pozaźródłowej • Wnioskowanie dedukcyjne i indukcyjne w badaniach
historycznych • Rodzaje narracji historycznej


Wykład 10
Analiza dokumentów   
Analiza zawartości, jej przedmiot i rodzaje • Pytania, hipotezy, wskaźniki
zmiennych i ich operacjonalizacja w analizie zawartości • Identyfikacja
zbiorowości generalnej i dobór jednostek do próby reprezentatywnej
w analizie dokumentów • Kodowanie danych z analizy dokumentów,
jednostki i skale ich pomiaru


Wykład 11
Metody analizy i interpretacji danych – indukcja eliminacyjna   
Zależności przyczynowo-skutkowe i ich uwarunkowania • Kanony indukcji
eliminacyjnej i ich zastosowania • Kanon jedynej zgodności, jedynej różnicy
i zmian towarzyszących, ich zalety i ograniczenia w wykrywaniu związków
przyczynowych


Wykład 12
Metody analizy i interpretacji danych – indukcja statystyczna     
Statystyka opisowa i indukcyjna, ich rozumienie i zastosowania • Losowość
jako warunek zastosowań teorii prawdopodobieństwa przy określaniu ryzyka
błędu we wnioskowaniu na drodze indukcji niezupełnej • Weryfikacja hipotez
za pomocą testu chi-kwadrat


Wykład 13
Analiza, interpretacja i prezentacja wyników badań    
Zniekształcenia wyników badań i ich źródła • Współczynnik humanistyczny
w badaniach społecznych • Skala porządkowa, interwałowa i ilorazowa •
Analiza ilościowa i jakościowa materiału empirycznego • Prezentacja
liczbowa i graficzna wyników badań • Wnioski poznawcze i praktyczne


Wykład 14
Zasady pisarstwa naukowego   
Jawność warsztatu badawczego jako imperatyw pisarstwa naukowego •
Struktura prac naukowych i jej komponenty • Rzetelność, ścisłość,
dokładność i zwięzłość tekstu naukowego


Rekomendowana literatura